16 marca 2011 roku Trybunał Konstytucyjny rozpozna w pełnym składzie pytanie prawne skierowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie zgodności z Konstytucją RP w związku z przepisami Konstytucji PRL Dekretu z dnia 12 grudnia 1981 roku o stanie wojennym oraz innych aktów prawnych.

Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności:
- Dekretu z dnia 12 grudnia 1981 roku o stanie wojennym z art. 7 Konstytucji RP w związku z art. 31 ust. 1 i art. 8 ust. 2 i 3 Konstytucji PRL;
- Dekretu z dnia 12 grudnia 1981 roku o postępowaniach szczególnych w sprawach o przestępstwa i wykroczenia w czasie obowiązywania stanu wojennego z art. 7 Konstytucji RP w związku z art. 31 ust. 1 i art. 8 ust. 2 i 3 Konstytucji PRL;
- Dekretu z dnia 12 grudnia 1981 roku o przekazaniu do właściwości sądów wojskowych spraw o niektóre przestępstwa oraz o zmianie ustroju sądów wojskowych i wojskowych jednostek organizacyjnych Prokuratury Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w czasie obowiazywania stanu wojennego z art. 7 Konstytucji RP w związku z art. 31 ust. 1 i art. 8 ust. 2 i 3 Konstytucji PRL;
- ustawy z dnia 25 stycznia 1982 roku o szczególnej regulacji prawnej w okresie stanu wojennego z art. 7 Konstytucji RP w związku z art. 31 ust. 1 i art. 8 ust. 2 i 3 Konstytucji PRL;
- uchwały Rady Państwa z dnia 12 grudnia 1981 roku w sprawie wprowadzenia stanu wojennego ze względu na bezpieczeństwo z art. 7 Konstytucji RP w związku z art. 31 ust. 1 i art. 8 ust. 2 i 3 Konstytucji PRL;

Jak wskazuje wnioskodawca nigdy nie doszło do zbadania konstytucyjności dekretów, jakie Rada Państwa wydała w związku z wprowadzeniem stanu wojennego. W obecnym stanie prawnym nie ma jakichkolwiek ograniczeń czasowych w zakresie możliwości orzekania przez Trybunał w tej kwestii. Brak takiego rozstrzygnięcia skutkuje często tym, że osoby pokrzywdzone działaniem przedstawicieli ówczesnych władz, powołujących się na bezprawie legislacyjne jakimi były owe dekrety, mają utrudnione a niekiedy zamknięte drogi dochodzenia swoich wolności i praw w demokratycznym państwie prawnym.

W momencie wprowadzenia stanu wojennego obowiązywała w Polsce Konstytucja PRL z dnia 22 lipca 1952 r. w brzmieniu tekstu jednolitego z dnia 21 lutego 1976 r.

Zgodnie z art. 8 ust. 2 Konstytucji PRL ścisłe przestrzeganie praw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej było podstawowym obowiązkiem każdego organu państwa i każdego obywatela. Rada Państwa była organem władzy państwowej, a zatem w świetle postanowień art. 8 Konstytucji PRL wszelkie jej działania powinny odbywać się na podstawie wyraźnej normy kompetencyjnej. Konstytucja PRL przyznała Radzie Państwa kompetencję do wydawania dekretów z mocą ustawy. Zgodnie z art. 31 ust. 1 zd. 1 Konstytucji PRL, upoważnienie to było aktualne wyłącznie w okresie między sesjami Sejmu.

Rada Państwa, uchwałą z dnia 24 marca 1981 r., zwołała trzecią sesję Sejmu VIII kadencji. Sesja ta trwała od dnia 30 marca 1981 r. do dnia 26 marca 1982 r. Oznacza to, że w świetle art. 31 ust. 1 zd. 1 Konstytucji PRL Rada Państwa, w całym powyższym okresie, nie miała kompetencji do wydawania dekretów z mocą ustawy. Wynika z tego w szczególności, że wydane pod datą 12 grudnia 1981 r. dekrety: o stanie wojennym, o postępowaniach szczególnych w sprawach o przestępstwa wykroczenia w czasie obowiązywania stanu wojennego, o przekazaniu do właściwości sądów wojskowych spraw o niektóre przestępstwa oraz o zmianie ustroju sądów wojskowych i wojskowych jednostek organizacyjnych Prokuratury Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w czasie obowiązywania stanu wojennego, zostały wydane wbrew powyższej regulacji konstytucyjnej. Stanowi to, zdaniem wnioskodawcy, samoistną przesłankę oczywistej niekonstytucyjności tych aktów normatywnych.

W myśl art. 31 ust. 1 zd. 2 Konstytucji PRL, Rada Państwa była zobowiązana przedstawić Sejmowi do zatwierdzenia wydane przez siebie w okresie między sesjami Sejmu dekrety z mocą ustawy. Zatwierdzenie dekretów z mocą ustawy stanowiło mechanizm kontroli sejmowej nad działalnością Rady Państwa. Dekret wydany wbrew art. 31 ust. 1 Konstytucji PRL w ogóle nie mógł być przedmiotem zatwierdzenia. Sejm PRL powinien był być zobligowany do usunięcia z porządku prawnego wadliwie wydanego przez Radę Państwa dekretu i wszystkich wywołanych przez nią skutków prawnych. Odmienne podejście oznaczałoby, że Sejm PRL przypisałby sobie kompetencje do jednorazowego odstępowania od Konstytucji PRL.

Ustawą z dnia 25 stycznia 1982 r. o szczególnej regulacji prawnej w okresie stanu wojennego, Sejm zatwierdził dekrety datowane na dzień 12 grudnia 1981 r. Oznaczało to, że ustawa podtrzymywała działanie aktu normatywnego wydanego wbrew wyraźnej normie kompetencyjnej. W konsekwencji, sama ta ustawa obarczona jest wadą niekonstytucyjności ze względu na przekroczenie kompetencji Sejmu do zatwierdzania wyłącznie dekretów z mocą ustawy, wydanych zgodnie z art. 31 ust. 1 zd. 1 Konstytucji PRL.

W ocenie wnioskodawcy dekrety datowane na 12 grudnia 1981 r. obarczone są kolejną wadą niekonstytucyjności związaną z naruszeniem obowiązku należytego ogłoszenia aktu ustawodawczego. "Dziennik Ustaw", w którym opublikowane zostały powyższe dekrety, jak i sama uchwała Rady Państwa o wprowadzeniu stanu wojennego, został opatrzony datą 14 grudnia 1981 r. Faktycznie jednak skierowany był do druku i powielany dopiero w dniach 17-18 grudnia 1981 r., a do abonentów wysłany był w dniach 19-23 grudnia 1981 r. Powodowało to między innymi, że w początkowym okresie stanu wojennego sędziowie, którzy orzekali w sprawach dotyczących czynów popełnionych w dniu 13 grudnia 1981 r., posługiwali się maszynopisami dostarczonymi przez posłańca. Stosowanie przepisów dekretów grudniowych w odniesieniu do okresu poprzedzającego ich faktyczne opublikowanie w "Dzienniku Ustaw" prowadziło równocześnie do działania prawa wstecz.

Rozprawie będzie przewodniczył prezes TK Andrzej Rzepliński, sprawozdawcą będzie sędzia TK Mirosław Granat.

(za stroną www.trybunal.gov.pl)