Czy Konwencja Praw Człowieka chroni prawo do zawarcia małżeństwa przez osoby tej samej płci - Chapin i Charpentier przeciwko Francji
27 kwietnia 2009 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka zakomunikował rządowi francuskiemu sprawę dotyczącą skargi osób tej samej płci, których małżeństwo zawarte przez burmistrza Noël Mamere zostało unieważnione. Sprawa ta od początku budzi we Francji ogromne kontrowersje. W świetle prawa osoby homoseksualne mogą zawierać związki cywilne oraz adoptować dzieci. Małżeństwo, tak jak w Polsce, jest jednak zastrzeżone dla związku kobiety z mężczyzną.
Skarga nr 40183/07
wniesiona przez Panów Stéphane’a CHAPIN i Bertranda CHARPENTIER
przeciwko Francji
do ETPCz dnia 6 września 2007 r.
OŚWIADCZENIA DOTYCZĄCE STANU FAKTYCZNEGO
FAKTY
Skarżący, Panowie Stéphane Chapin i Bertrand Charpentier (dalej: Skarżący), są obywatelami francuskimi urodzonymi odpowiednio w 1970 i 1973 i mają miejsce zamieszkania w Plassac. W postępowaniu przed Trybunałem reprezentuje ich C. Mecary, adwokat wpisana na listę adwokacką w Paryżu.
A. Okoliczności sprawy
Fakty, w związku z którymi zainicjowano niniejsze postępowanie są zgodnie z oświadczeniami Skarżących następujące:
W maju 2004 r. Skarżący złożyli podanie o zawarcie związku małżeńskiego do urzędu stanu cywilnego (services de l’état civil) prowadzonego przez gminę Bègles (Gironde).
25 maja 2004 r. urzędnik urzędu stanu cywilnego gminy ogłosił zapowiedzi zgodnie z ustawą. [les bans du mariage] (Artykuł 63 Kodeksu cywilnego).
27 maja 2004 r. prokurator [fr. – procureur de la République] przy sądzie powszechnym1 w Bordeaux [fr. –tribunal de grande instance] zasygnalizował sprzeciw [właściwy dla francuskiej procedury zapowiedzi – przyp. tłum.] przyszłej parze małżeńskiej oraz skierował do urzędu stanu cywilnego gminy zakaz udzielenia ślubu cywilnego w sprawie2.
5 czerwca 2004 r. urzędnik stanu cywilnego gminy Bègles dokonał, wbrew sprzeciwu Prokuratora, czynności udzielenia ślubu oraz dokonał odpowiedniego wpisu do ksiąg stanu cywilnego.
Aktem z dnia 22 czerwca 2004 r. Prokurator wszczął postępowanie przeciwko Skarżącym przed sądem powszechnym w Bordeaux [w trybie artykułu 184 i 190 kodeksu cywilnego3.
Wyrokiem z dnia 27 lipca 2004 r. sąd dokonał unieważnienia małżeństwa na podstawie stwierdzenia tożsamości płci małżonków i zarządził dokonania wpisu treści wyroku do ksiąg stanu cywilnego, gdzie wpis miał zostać uwidoczniony na marginesie aktów urodzenia oraz aktu ślubu Skarżących.
Skarżący odwołali się od wyroku.
Wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2005 r., sąd odwoławczy w Bordeaux podzielił poglądy sądu powszechnego pierwszej instancji i wyrok utrzymał w mocy. Sąd stwierdził między innymi, że ustawodawstwo francuskie umożliwia osobom żyjącym we wspólnocie zawierać między sobą różnego rodzaju umowy regulujące ich wspólnotę życia. Umowy takie nie tylko podlegają upublicznieniu, ale również pozwalają na zgłoszenie zarzutu względem osób trzecich (w szczególności niepodzielność, współwłasność, spółka).
Sąd odwoławczy odnotował również możliwość skorzystania z ogólnej instytucji umowy między partnerami (Pacte civil de solidarité). Osoby niepozostające w związku małżeńskim posiadają jednocześnie tak prawo do założenia rodziny naturalnej, jak i prawo do adopcji. Gdzie osoba samotna (niepozostająca w związku małżeńskim) posiada takie same prawa jak osoby pozostające w związku małżeńskim, tam trudno stwierdzić występowanie dyskryminacji w zakresie prawa do budowania więzi rodzinnych, łączenia się w pary jedno i dwu-płciowe, czy też założenia rodziny naturalnej lub prawnej.
Sąd odwoławczy stwierdził ponadto, że „wyjątkowość małżeństwa – a nie jego uprzywilejowanie – rodzi się z prostego faktu, że natura uczyniła zdolnymi do rozmnażania się jedynie pary heteroseksualne a ustawodawca zdecydował po prostu uwzględnić ten fakt biologiczny (cf. Założenia projektu kodeksu cywilnego [Discours préliminaire sur le projet de code civil])”. Sąd podniósł, że „wszystkie pary heteroseksualne, których właśnie dotyczy ewentualność wspólnego poczęcia i wychowywania dziecka są traktowane równo w wolności wyboru wejścia w związek małżeński”.
Konsekwencją tej analizy jest fakt, że pary homoseksualne, których natura nie uczyniła zdolnymi do rozmnażania się [potentiellement féconds], nie mają z instytucją małżeństwa nic wspólnego. Ich pozycja prawna jest więc zasadniczo różna od sytuacji prawnej par heteroseksualnych, a to na tej podstawie, że ich sytuacja faktyczna nie jest wcale analogiczna. (...)”.
Podsumowując swój wywód, sąd odwoławczy dokonał wyliczenia możliwych do przewidzenia konsekwencji unieważnienia wyroku sądu powszechnego pierwszej instancji, które dotyczyłyby stosowania wielu przepisów kodeksu cywilnego w takim kierunku, że bez podstaw ustawodawczych doszłoby do obalenia zasad rządzących regułami filiacji.
Skarżący złożyli kasację od wyroku a we wniosku podnieśli zarzuty mające za podstawę artykuły 8, 12 oraz 14 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka [umowy międzynarodowe, których stosowanie nie jest zawarunkowane zasadą wzajemności mają ogólną moc derogacyjną względem norm pod-konstytucyjnych a ich stosowanie jest powierzone wszystkim organom stosowania prawa – przyp. tłum.].
W wyroku z dnia 13 marca 2007 r. Sąd Kasacyjny odrzucił środek kasacyjny. Sąd wskazał m. in. na okoliczność, że „według ustawodawstwa francuskiego, instytucja małżeństwa jest związkiem mężczyzny z kobietą” a „ta zasada nie stoi w sprzeczności z żadnym przepisem Europejskiej Konwencji Praw Człowieka czy też Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, która z kolei nie ma we Francji mocy obowiązującej”.
B. Właściwe prawo krajowe i praktyka
Francuski Kodeks cywilny [Le code civil]
Przepisy właściwe temporalnie4 dla sprawy miały następujące brzmienie:
Artykuł 144. Mężczyzna nie skończywszy lat osiemnastu, a kobieta lat piętnastu, nie mogą zawierać małżeństwa (fr. – „L'homme avant dix-huit ans révolus, la femme avant quinze ans révolus, ne peuvent contracter mariage”)5
ZARZUTY
Skarżący podnoszą niczym nieuzasadnione naruszenie ich prawa do poszanowania prywatności i życia rodzinnego, które daje każdemu prawo ustalenia szczegółów jego tożsamości osobistej, a w szczególności prawo każdego człowieka – bez względu na płeć i orientację seksualną — do wolności wyboru i dostępu do instytucji małżeństwa. Ich zdaniem, sądy francuskie nieprawidłowo rozpoznały treść pozytywnego obowiązku każdego Państwa sygnatariusza Konwencji gwarantowania wszystkim obywatelom bez względu na orientację seksualną prawo do poszanowania życia prywatnego.
Skarżący utrzymują, że poprzez wyłączenie par homoseksualnych z zakresu stosowania instytucji małżeństwa, a w konsekwencji poprzez unieważnienie aktu ślubu, sądy francuskie dopuściły się dyskryminacji ze względu na orientację seksualną z naruszeniem artykułu 14 w zawiązku z artykułem 8 Konwencji.
Ponadto, Skarżący podnoszą, że poprzez ograniczenie zakresu stosowania instytucji małżeństwa do osób odmiennej płci i poprzez unieważnienie aktu ślubu z dnia 5 czerwca 2004 r., sądy francuskie dokonały naruszenia praw gwarantowanych artykułem 14 w związku z artykułem 12 Konwencji.
PYTANIA DO STRON POSTĘPOWANIA
1. Czy w świetle orzecznictwa Trybunału można utrzymywać, że artykuł 14 w zw. z artykułem 12 Konwencji znajduje zastosowanie do sprawy? W przypadku odpowiedzi pozytywnej, czy Skarżący stali się ofiarami dyskryminacji ze względu na płeć lub „z jakichkolwiek innych przyczyn”, sprzecznej z artykułem 14 w związku z artykułem 12 Konwencji?
2. Czy Skarżący, w świetle orzecznictwa Trybunału, stali się ofiarami – w ich korzystaniu z prawa do poszanowania prywatności i życia rodzinnego gwarantowanych przez Konwencję – dyskryminacji ze względu na płeć lub „z jakichkolwiek innych przyczyn” sprzecznej z artykułem 14 w związku z artykułem 8?
