Warunki trwałego przeludnienia – skarga konstytucyjna na przepisy umożliwiające osadzenie skazanego w celi o powierzchni mniejszej niż 3 m.kw. bez określenia maksymalnej granicy czasu
26maja 2008 r. Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności art. 248 § 1ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku - Kodeks karny wykonawczy z art. 41 ust. 4 iart. 40 w związku z art. 31 ust. 3 oraz z art. 2 Konstytucji (sygn. SK 25/07).
Zaskarżony przepis kodeksu stanowi, iż. „[w] szczególnie uzasadnionych wypadkach dyrektor zakładukarnego lub aresztu śledczego może umieścić osadzonych, na czas określony, wwarunkach, w których powierzchnia w celi na jedną osobę wynosi mniej niż 3 mkw. O takim umieszczeniu należy bezzwłocznie powiadomić sędziegopenitencjarnego”.
Kwestiępostępowania organów państwa w sytuacji, gdy liczba osadzonych w zakładziekarnym lub areszcie przekroczy w skali kraju ogólną pojemność tych zakładów, regulujeRozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 kwietnia 2006 r. w sprawie trybu postępowania właściwychorganów w wypadku, gdy liczba osadzonych w zakładach karnych lub aresztachśledczych przekroczy w skali kraju ogólną pojemność tych zakładów (Dz. U. z dnia 19 kwietnia 2006 r.).
Obecnie obowiązujące przepisy wykonawczeuchyliły poprzednie rozporządzenie Ministra w tej sprawie z 23 sierpnia 2003 r.,które było kwestionowane zarówno przez Rzecznika Praw Obywatelskich[1]., jak i Helsińską Fundację PrawCzłowieka (Porównaj: sprawa Adama D). W mocy pozostajejednak postanowienie, które brzmi:
„W wypadkuwykorzystania miejsc zakwaterowania w dodatkowych celach mieszkalnychosadzonych można umieścić, na czas określony, w warunkach, w którychpowierzchnia w celi na jedną osobę wynosi mniej niż 3 m. kw”.
Norma takrytykowana była już wcześniej za naruszenie delegacji ustawowej oraz sankcjonowaniereguły – trwałego osadzenia w przeludnionej celi, a nie wyjątku, który powinienbyć interpretowany zwężająco. Ponadto zdaniem Fundacji, przepis ten naruszawymóg ustawowego ograniczenia praw i wolności. W jej ocenie, wprowadzone standardysą sprzeczne ze statuującymi nakaz humanitarnego traktowania więźniów normamimiędzynarodowymi, przede wszystkim art. 3 Europejskiej Konwencji.
Wsprawie na wokandzie Trybunału Konstytucyjnego chodzi o następującą sytuacjęfaktyczną:
„SkarżącyJacek G. odbywa karę pozbawienia wolności. W zakładach penitencjarnych, wktórych dotychczas przebywał, powierzchnia w celi przypadająca na jednegoskazanego wynosiła około 1 m.kw. Z uwagi na brak miejsca dyrektorzyposzczególnych zakładów penitencjarnych stosują kwestionowany przepis, zgodniez którym w szczególnie uzasadnionych wypadkach dyrektor zakładu karnego lubaresztu śledczego może umieścić osadzonych, na czas określony, w warunkach, wktórych powierzchnia w celi na jedną osobę wynosi mniej niż 3 m. kw. Przepisstosowany jest przez dyrektorów zakładów permanentnie, poprzez wyznaczaniekolejnych, następujących po sobie "czasów określonych" takiegoprzebywania w celi, czyniąc to faktycznie zasadą.
JacekG. istniejący stan faktyczny zaskarżył do sądu penitencjarnego. Domagał sięzapewnienia sobie normy powierzchni określonej w art. 110 § 2 Kodeksu karnegowykonawczego w myśl którego powierzchnia w celi mieszkalnej, przypadająca naskazanego, wynosi nie mniej niż 3 m. kw. Chodziło mu również o zapewnienieochrony przed zakażeniem wirusem HIV i HCV - jako konsekwencji przetrzymywaniaw przepełnionej celi.
Sądpenitencjarny - zarówno pierwszej instancji, jak i odwoławczy uznały skargę zabezzasadną. Skarżący wyczerpał także tryb postępowania skargowo-wnioskowego. Wwyniku złożonych skarg organy administracji penitencjarnej orzekły ostatecznieo prawach i wolnościach skarżącego na podstawie kwestionowanego przepisu. JacekG. złożył skargę konstytucyjną. Zdaniem skarżącego przepis skierowany dodyrektorów zakładów karnych upoważniający ich do stosowania go przez "czasokreślony", bez zakreślenia granic trwania, powoduje faktycznie, że czasten jest nieokreślony. Może bowiem trwać i 3 miesiące, i jak w przypadkuskarżącego - wiele lat.
Brakgranic czasowych stosowania ograniczenia praw i wolności skazanego naruszazasady określoności prawa oraz przyzwoitej legislacji. W ocenie skarżącegokwestionowany przepis godzi także w prawo do bycia traktowanym w sposóbhumanitarny w okresie odbywania kary pozbawienia wolności. Utrzymujące sięstałe przeludnienie powoduje m.innymi narastanie stresu i agresji, sprzyjapopełnianiu przestępstw przez skazanych. Za niehumanitarne w szczególnościuznać należy takie działania organów władzy państwowej, które nie służącbezpośrednio założonym celom kary pozbawienia wolności, prowadzą do udrękifizycznej skazanych, do poniżania ich godności osobistej, uszczuplania albouniemożliwiania im ochrony swoich praw”.
Porównaj:
Interpelacjaposelska poseł Renaty Szynalskiej w sprawie przeludnienia więzień z 2001 r.
[1] Wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 13 grudnia 2006 r. doTrybunału Konstytucyjnego o zbadanie konstytucyjności rozporządzenia MinistraSprawiedliwości z dnia 26 sierpnia 2003 r. w sprawie trybu postępowania właściwychorganów w wypadku, gdy liczba osadzonych w zakładach karnych lub aresztachśledczych przekroczy w skali kraju ogólną pojemność tych zakładów (Dz.U. Nr152, poz. 1497) (sygn. RPO-515967-VII/05/702.2). Wprowadzenieprzez Ministra Sprawiedliwości zmiany dorozporządzenia w postaci dodania wskazania “na czas określony”, które dotyczymożliwości umieszczenia więźnia na powierzchni mniejszej niż 3 m kw.,stało się podstawą wycofania wniosku przez Rzecznika Praw Obywatelskich w dniu19 kwietnia 2006 r.
