Sprawa Bartsch przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości
We wtorek 23 września 2008 r. Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w składzie Wielkie Izby rozstrzygnie, czy w Unii Europejskiej może funkcjonować prywatny pracowniczy program emerytalny, który nie uznaje prawa do świadczenia emerytalnego małżonka zmarłego pracownika, który jest o 15 lat młodszy od tego pracownika. Kwestia ta pojawiła się w Trybunale w związku z pytaniem prejudycjalnym w sprawie Bartsch (C- 427/06) skierowanym przez niemiecki sąd pracy drugiej instancji (Landesarbeitsgericht).
Sąd ten zapytał w szczególności:
(1)(a) Czy w pierwotnym prawie wspólnotowym obowiązuje zakaz dyskryminacji ze względu na wiek, który musi być przestrzegany przez państwa członkowskie, nawet jeżeli nierówne traktowanie nie jest związane z prawem wspólnotowym (a więc występuje w sytuacji regulowanej prawem krajowym)?
(b) W przypadku odpowiedzi negatywnej na powyższe pytanie, czy związek z prawem wspólnotowym może wynikać z art. 13 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską lub z Dyrektywy Ramowej 2000/78/WE – nawet jeżeli dana sytuacja miała miejsce przed upływem czasu, do kiedy Dyrektywa ta miała być implementowana w porządku wewnętrznym?
(2) Kolejne pytanie dotyczy zakresu obowiązywania zakazu dyskryminacji – czy obowiązuje on także między prywatnymi stronami umowy czyli prywatnymi pracodawcami i pracownikami (oraz członkami ich rodzin).
(3)(a) Jeżeli zakaz dyskryminacji ze względu na wiek obowiązuje także w relacjach horyzontalnych (między podmiotami prywatnymi), to czy obejmuje on przypadek odmowy wypłaty renty małżonkowi zmarłego pracownika, który był od niego 15 lat młodszy?
(b) Jeżeli tak jest, to czy odmowa ta może być uzasadaniona faktem, że pracodawca ma istotny interes prawny, aby ograniczyć zakres ryzyka wynikającego z pracowniczego programu emerytalnego?
(c) Jeżeli natomiast powyższa sytuacja nierównego traktowania pracowników (i ich małżonków) ze względu na wiek nie może być usprawiedliwiona, to czy zakaz dyskryminacji obowiązuje też retrospektywnie?
Wyrok Trybunału – jak można się spodziewać – przyjmie argumentację Rzecznika Generalnego Sharpstona wyrażoną w jego opinii z 22 maja 2008 r. Rzecznik za punkt wyjścia obrał orzeczenie w sprawie Mangold, w którym zasada niedyskryminacji ze względu na wiek została uznana za zasadę prawa wspólnotowego. Ponadto Trybunał stwierdził wtedy, że obowiązuje ona także w relacjach horyzontalnych i bez względu na czas wejścia w życie Dyrektywy Ramowej. Stanowisko to zostało jednak krytycznie ocenione przez komentatorów oraz innych Rzeczników Generalnych wypowiadających się na temat dyskryminacji w kolejnych orzeczeniach.
Sharpston dowodzi, że w prawie wspólnotowym istniała konieczność uregulowania expressis verbis zakazu dyskryminacji ze względu na wiek – poprzez art. 13 WTE. Zakaz ten bowiem wyraża w sposób szczególny wspólnotową zasadę równości. Prawo do bycia niedyskryminowanym obowiązuje we Wspólnocie jako zasada ogólna od początku. Jednak Rzecznik uważa, że z ogólnej zasady równości nie można wywodzić zarówno materialnego prawa zakazującego dyskryminacji ze względu na wiek, jak i prawa określającego, jak będzie ono stosowane. Oznacza to, że skoro nie upłynął termin implementacji dyrektywy do porządku krajowego, to w porządku wspólnotowym obowiązywał bezpośrednio jedynie art. 13 TWE, który jest tylko normą kompetencyjną. Nie można więc twierdzić, że zakaz dyskryminacji ze względu na wiek stanowi zasadę ogólną, którą można zastosować do konkretnej sytuacji, gdyż to właśnie dyrektywa określa zakres stosowania tego zakazu, a także przypadki, kiedy nierówne traktowanie jest usprawiedliwione.
Rzecznik przypomniał, że zgodność prawa krajowego ze wspólnotowym, a w szczególności z zasadami ogólnymi tego prawa, jest konieczna tylko wtedy, gdy sytuacja podlega prawu wspólnotowemu. Według Rzecznika, sprawa Bartsch nie ma związku z prawem wspólnotowym. Zakaz dyskryminacji ze względu na wiek nie jest zapisany w Traktacie, a więc nie obowiązuje ona w stosunkach horyzontalnych między prywatnymi podmiotami. Jednocześnie Rzecznik wyraził przekonanie, że ogólna zasada dyskryminacji obowiązuje zarówno w stosunkach wertykalnych, jak i horyzontalnych, jeżeli konkretna sytuacja podlega prawu wspólnotowemu. Sytuacja ta miałaby miejsce, gdyby w sprawie Bartsch upłynął termin implementacji dyrektywy.
Następnie Rzecznik zgodził się, że Dyrektywa Ramowa zakazuje dyskryminacji ze względu na wiek także, gdy jest on określony stosunkowo (jako różnica lat między dwoma osobami). Rzecznik zauważył także, że odmowa wypłaty emerytury wdowie po pracowniku z powodu zbyt dużej różnicy wieku między nimi może być rozpatrywana w świetle indywidualnej polityki państw członkowskich, która zezwala pracodawcom na ograniczenie ryzyka związanego z programami emerytalnymi poprzez wprowadzenie pewnych klauzul (np. klauzuli różnicy wieku). W jego opinii jednak, klauzula ta nie spełnia kryterium proporcjonalności. Odpowiadając zaś na ostatnie pytanie niemieckiego sądu, Rzecznik proponuje, że zakaz retroaktywności nie dotyczył wyroku w tej sprawie.
We wnioskach skonkludował, że państwa członkowskie nie są zobowiązane do tego, aby gwarantować ochronę prawną przed dyskryminacją na podstawie ogólnej zasady równości (obejmującą zasadę równego traktowania bez względu na wiek) zawartej w prawie wspólnotowym, jeżeli przypadek dyskryminacji nie jest objęty zakresem prawa wspólnotowego. Ponadto Rzecznik zaprzeczył, by w prawie wspólnotowym istniała norma, która mogłaby służyć jako podstawa zastosowania ogólnej zasady równości do sytuacji będącej przedmiotem pytania.
