Komentarz do dokumentu: Płonka (Orzeczenia)
Autor: Anna Maria Dzięgiel Data dodania: 2009-08-11 06:11:02
Wyrok ETPCZ w sprawie Płonka przeciwko Polsce z dnia 31 marca 2009 r., skarga nr 20310/02, dotyczący dopuszczalności wykorzystania jako dowodu wyjaśnień podejrzanego złożonych w postępowaniu przygotowawczym pod nieobecność obrońcy. Trybunał stwierdził jednogłośnie, że w sprawie skarżącej doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 w zw. z art. 6 ust. 3 c Konwencji i zasądził na jej rzecz 2000 euro słusznego zadośćuczynienia.
Powołany powyżej wyrok stanowi pierwsze orzeczenie w sprawie polskiej, w której doszło do naruszenia art. 8 ust. 1 Konwencji w związku z art. 6 ust. 3 c Konwencji. Powodem naruszenia było niezagwarantowanie skarżącej możliwości uczestnictwa obrońcy podczas pierwszego przesłuchania w postępowaniu przygotowawczym oraz braku możliwości złożenia wyjaśnień oraz ich użycia w późniejszym postępowaniu sądowym.
Trybunał reprezentuje stanowisko, iż w związku z chorobą skarżącej (alkoholizm) oraz jej stanem w chwili zatrzymania (stan po spożyciu alkoholu), niezbędne było zapewnie jej obrońcy podczas pierwszego przesłuchania. Udzielenie skarżącej tylko pisemnej informacji o należnych jej prawach - prawa do milczenia i posiadania obrońcy, było nieadekwatne w zaistniałej sytuacji.
Pani Płonka w związku z stawianym jej zarzutem zabójstwa, została zatrzymana. Dnia 8 kwietnia 1999 roku prokurator postawił jej zarzut dokonania zabójstwa E.L. Skarżąca została pouczona o przysługujących jej prawach pisemnie. Składając wyjaśnienia dnia 9 i 10 kwietnia 1999 r. skarżąca przyznała, że dnia 7 kwietnia 1999 spożywała alkohol ze swoim dawnym kolegą z pracy i zadała mu kilka ciosów nożyczkami, gdyż wyprowadził ją z równowagi, ale nie miała zamiaru pozbawić go życia. Stwierdziła również, że nie pamięta zbyt wiele z tego, co się zdarzyło oraz zakomunikowała, iż od 20 lat cierpi na chorobę alkoholową. Prokurator wydał postanowienie o przeprowadzenie badania psychiatrycznego pani Płonki, gdyż widział uzasadnione przesłanki przemawiające za jej złym stanem psychicznym oraz miał wątpliwości co do jej poczytalności.
Do Sądu Okręgowego w Katowicach 28 czerwca 1999 roku wniesiony został akt oskarżenia. Podczas rozprawy skarżąca zaprzeczyła składanym w postępowaniu przygotowawczym wyjaśnieniom, tłumacząc, iż zmuszano ją do przyznania się, a także iż jest nałogową alkoholiczką. Sad uznał ją winną zarzucanych jej czynów i skazał na 11 lat pozbawienia wolności. Sad odwoławczy utrzymał w mocy wyrok pierwszej instancji, kasacja została oddalona jako bezzasadna.
Stanowisko skarżącej
Pani Płonka w skardze podniosła zarzut, iż doszło do naruszenia art. 6 Konwencji w wyniku nie zagwarantowania jej obrońcy w pierwszym etapie postępowania przygotowawczego.
Stanowisko ETPCZ
W swoim rozważaniu ETPCZ przywołał wyrok Imbioscia przeciwko Szwajcarii (z dnia 24 listopada 1993 r.). Gwarancja prawa do obrony wynikająca z art. 6 ust 3 c Konwencji w postępowaniu przygotowawczym wywiera znaczny wpływ wtedy, gdy może nastąpić ograniczenia prawa do rzetelnego postępowania sądowego, w skutek niewykonania tego prawa. Trybunał reprezentuje pogląd, iż sposób egzekwowania norm zawartych w art. 6 ust 3 c Konwencji zależy w sensie largo od indywidualnych okoliczności konkretnego procesu.
Moim zdaniem różnorakie okoliczności sprawy, a nawet różne osoby powinny być traktowane w sposób mający na celu doprowadzenie do przejrzystości procesu i uniknięciu wszelkich nieścisłości, których w gąszczu narastający zeznań i dowodów nie dałoby się w żaden sposób wyjaśnić czy dotrzeć do prawdy materialnej i na tej podstawie wydać sprawiedliwy wyrok. Trybunał preferuje pogląd, iż prawo krajowe daje możliwość użycia wyjaśnień złożonych przez podejrzanego podczas przesłuchania policyjnego na rozprawie. Wtedy jednak, aby pozostawać w zgodzie z art. 6 Konwencji, należy zapewnić podejrzanemu obrońcę.
Pani Płonka, takowej gwarancji była pozbawiona jej wyjaśnienia zostały wykorzystane w sądzie czemu dał wiarę. Należy zaznaczyć, że została skazana na surową karę 11 lat pozbawienia wolności. W sytuacji zapewnienia jej na etapie przesłuchania policyjnego obrońcy z pewnością nie złożyłaby obciążających wyjaśnień, bo rozumiałaby znaczenie „świętego prawa do milczenia”. Pani Płonka nie skorzystała z tego prawa, gdyż znajdowała się w stanie nietrzeźwości.
Moim zdaniem w tej sprawie kwestionować można jeszcze złożenie oświadczenia woli przez osobę nietrzeźwą. Czy osoba ta może świadomie zapoznać się z przysługującymi jej prawami, świadomie podpisać dokument?
Uzasadniając wyrok, ETPCZ przywołał wyrok Salduz przeciwko Turcji (wyrok z dnia 27 listopada 2008 r.), który stanowi, iż w sytuacji gdy podstawą dowodową wyroku skazującego stanowią obciążające wyjaśnienia złożone podczas policyjnego przesłuchania na etapie postępowania przygotowawczego pod nieobecności obrońcy, regułą jest dochodzenie niezbywalnego prawa do obrony. ETPCZ w powyższej sprawie zajął stanowisku, iż nie można postawić tezy, że pani Płonka świadomie zrzekła się prawa do obecności obrońcy podczas pierwszego przesłuchania w dniach 8, 9, 10 kwuetnia 1999 roku. Trybunał wyraził pogląd, iż efektywność zrzeczenia się praw fundamentalnych zależy od sposobu oświadczanie woli oraz warunków, w jakich ono miało miejsce. Nieobecność obrońcy podczas pierwszego przesłuchania wywarła ujemy wpływ na dalszy przebieg procesu. Pierwsze wyjaśniania stały się podstawą dowodową orzekania w dalszej machinie sądowniczej. Udział adwokata w kolejnych etapach postępowania nie był w stanie zamortyzować efektów braku obrońcy podczas pierwszego przesłuchania.
Powołany wyżej wyrok ma duże znaczenie dla polskiego wymiaru sprawiedliwości, gdyż podkreśla, iż każdemu należy zapewnić prawo – do posiadania obrońcy na każdym etapie postępowania, oraz dopilnować aby decyzja o skorzystaniu bądź rezygnacji z obrońcy dokonana była w pełni świadomie i w warunkach, gwarantujących danemu podmiotowi godne powzięcie takowej decyzji.
Anna Maria Dzięgiel
Powołany powyżej wyrok stanowi pierwsze orzeczenie w sprawie polskiej, w której doszło do naruszenia art. 8 ust. 1 Konwencji w związku z art. 6 ust. 3 c Konwencji. Powodem naruszenia było niezagwarantowanie skarżącej możliwości uczestnictwa obrońcy podczas pierwszego przesłuchania w postępowaniu przygotowawczym oraz braku możliwości złożenia wyjaśnień oraz ich użycia w późniejszym postępowaniu sądowym.
Trybunał reprezentuje stanowisko, iż w związku z chorobą skarżącej (alkoholizm) oraz jej stanem w chwili zatrzymania (stan po spożyciu alkoholu), niezbędne było zapewnie jej obrońcy podczas pierwszego przesłuchania. Udzielenie skarżącej tylko pisemnej informacji o należnych jej prawach - prawa do milczenia i posiadania obrońcy, było nieadekwatne w zaistniałej sytuacji.
Pani Płonka w związku z stawianym jej zarzutem zabójstwa, została zatrzymana. Dnia 8 kwietnia 1999 roku prokurator postawił jej zarzut dokonania zabójstwa E.L. Skarżąca została pouczona o przysługujących jej prawach pisemnie. Składając wyjaśnienia dnia 9 i 10 kwietnia 1999 r. skarżąca przyznała, że dnia 7 kwietnia 1999 spożywała alkohol ze swoim dawnym kolegą z pracy i zadała mu kilka ciosów nożyczkami, gdyż wyprowadził ją z równowagi, ale nie miała zamiaru pozbawić go życia. Stwierdziła również, że nie pamięta zbyt wiele z tego, co się zdarzyło oraz zakomunikowała, iż od 20 lat cierpi na chorobę alkoholową. Prokurator wydał postanowienie o przeprowadzenie badania psychiatrycznego pani Płonki, gdyż widział uzasadnione przesłanki przemawiające za jej złym stanem psychicznym oraz miał wątpliwości co do jej poczytalności.
Do Sądu Okręgowego w Katowicach 28 czerwca 1999 roku wniesiony został akt oskarżenia. Podczas rozprawy skarżąca zaprzeczyła składanym w postępowaniu przygotowawczym wyjaśnieniom, tłumacząc, iż zmuszano ją do przyznania się, a także iż jest nałogową alkoholiczką. Sad uznał ją winną zarzucanych jej czynów i skazał na 11 lat pozbawienia wolności. Sad odwoławczy utrzymał w mocy wyrok pierwszej instancji, kasacja została oddalona jako bezzasadna.
Stanowisko skarżącej
Pani Płonka w skardze podniosła zarzut, iż doszło do naruszenia art. 6 Konwencji w wyniku nie zagwarantowania jej obrońcy w pierwszym etapie postępowania przygotowawczego.
Stanowisko ETPCZ
W swoim rozważaniu ETPCZ przywołał wyrok Imbioscia przeciwko Szwajcarii (z dnia 24 listopada 1993 r.). Gwarancja prawa do obrony wynikająca z art. 6 ust 3 c Konwencji w postępowaniu przygotowawczym wywiera znaczny wpływ wtedy, gdy może nastąpić ograniczenia prawa do rzetelnego postępowania sądowego, w skutek niewykonania tego prawa. Trybunał reprezentuje pogląd, iż sposób egzekwowania norm zawartych w art. 6 ust 3 c Konwencji zależy w sensie largo od indywidualnych okoliczności konkretnego procesu.
Moim zdaniem różnorakie okoliczności sprawy, a nawet różne osoby powinny być traktowane w sposób mający na celu doprowadzenie do przejrzystości procesu i uniknięciu wszelkich nieścisłości, których w gąszczu narastający zeznań i dowodów nie dałoby się w żaden sposób wyjaśnić czy dotrzeć do prawdy materialnej i na tej podstawie wydać sprawiedliwy wyrok. Trybunał preferuje pogląd, iż prawo krajowe daje możliwość użycia wyjaśnień złożonych przez podejrzanego podczas przesłuchania policyjnego na rozprawie. Wtedy jednak, aby pozostawać w zgodzie z art. 6 Konwencji, należy zapewnić podejrzanemu obrońcę.
Pani Płonka, takowej gwarancji była pozbawiona jej wyjaśnienia zostały wykorzystane w sądzie czemu dał wiarę. Należy zaznaczyć, że została skazana na surową karę 11 lat pozbawienia wolności. W sytuacji zapewnienia jej na etapie przesłuchania policyjnego obrońcy z pewnością nie złożyłaby obciążających wyjaśnień, bo rozumiałaby znaczenie „świętego prawa do milczenia”. Pani Płonka nie skorzystała z tego prawa, gdyż znajdowała się w stanie nietrzeźwości.
Moim zdaniem w tej sprawie kwestionować można jeszcze złożenie oświadczenia woli przez osobę nietrzeźwą. Czy osoba ta może świadomie zapoznać się z przysługującymi jej prawami, świadomie podpisać dokument?
Uzasadniając wyrok, ETPCZ przywołał wyrok Salduz przeciwko Turcji (wyrok z dnia 27 listopada 2008 r.), który stanowi, iż w sytuacji gdy podstawą dowodową wyroku skazującego stanowią obciążające wyjaśnienia złożone podczas policyjnego przesłuchania na etapie postępowania przygotowawczego pod nieobecności obrońcy, regułą jest dochodzenie niezbywalnego prawa do obrony. ETPCZ w powyższej sprawie zajął stanowisku, iż nie można postawić tezy, że pani Płonka świadomie zrzekła się prawa do obecności obrońcy podczas pierwszego przesłuchania w dniach 8, 9, 10 kwuetnia 1999 roku. Trybunał wyraził pogląd, iż efektywność zrzeczenia się praw fundamentalnych zależy od sposobu oświadczanie woli oraz warunków, w jakich ono miało miejsce. Nieobecność obrońcy podczas pierwszego przesłuchania wywarła ujemy wpływ na dalszy przebieg procesu. Pierwsze wyjaśniania stały się podstawą dowodową orzekania w dalszej machinie sądowniczej. Udział adwokata w kolejnych etapach postępowania nie był w stanie zamortyzować efektów braku obrońcy podczas pierwszego przesłuchania.
Powołany wyżej wyrok ma duże znaczenie dla polskiego wymiaru sprawiedliwości, gdyż podkreśla, iż każdemu należy zapewnić prawo – do posiadania obrońcy na każdym etapie postępowania, oraz dopilnować aby decyzja o skorzystaniu bądź rezygnacji z obrońcy dokonana była w pełni świadomie i w warunkach, gwarantujących danemu podmiotowi godne powzięcie takowej decyzji.
Anna Maria Dzięgiel
©2008 Wydział Prawa i Administracji UW. Wszelkie prawa zastrzeżone :: system CMS: MG
