Komentarz do dokumentu: Zasady etyki lekarskiej (Orzeczenia)
Autor: Łukasz Jagiełłowicz Data dodania: 2008-07-23 10:33:48
W dniu 23 kwietnia 2008 roku Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną Zofii Szychowskiej, wnoszącej o stwierdzenie niezgodności art. 15 pkt 1, art. 41 i art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich (Dz. U. Nr 30, poz. 158, ze zm.; dalej jako ustawa o izbach lekarskich), doprezycowanych przez normę art. 52 ust. 2 Kodeksu etyki lekarskiej (dalej jako KEL) z art. 54 ust.1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 17 a także art. 63 Konstytucji RP w zakresie w jakim przepisy te ograniczają konstytucyjną zasadę wolności słowa oraz prawa do krytyki. Ponadto skarżąca jako jeden z wzórców kontroli kwestionowanych przepisów powoływała art. 10 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności ( dalej jako EKPC). Umorzenie postępowanie w zakresie ostatniego ze stawianych zarzutów było konieczne ze względu na przyjęty przez ustrojodawcę model skargi konstytucyjnej, będącej instytucją służącą ochronie praw i wolności człowieka i obywatela określonych wyłącznie w Konstytucj RP (B.Banaszak, Skarga Konstytucyjna, PiP 1995, z.12, s.5).
Rozpatrując niniejszą skargę, polski sąd konstytucyjny stanął przed koniecznością rozstrzygnięcia dwóch niezwykle istotnych z perspektywy prawno-człowieczej zagadnień. Pierwsze z nich dotyka zakresu przedmiotowego kontroli konstytucyjnej, a więc możności badania norm prawnych dekodowanych w związku z treścią korporacyjnych kodeksów deontologicznych.Drugie implikuje powinność dążenia do określenia granic wolności słowa oraz konstytucyjnych standardów jej ochrony.
Judykatura oraz doktryna prawa konstytucyjnego konsekwentnie przyjmują tzw. materialną koncepcję aktu normatywnego. Oznacza to, że aktem normatywnym jest każdy akt prawny formuujący normy o charakterze generalno-abstrakcyjnym, a więc określający adresata w sposób rodzajowy poprzez wskazanie w hipotezie normy cech podmiotów objętych zakresem zastosowania regulacji oraz wskazaniem jako powinnego zachowania czynności niekonsumującej się w drodze jednorazowego zastosowania, a wyróżniającego się powtarzalnością. Nadal aktualna pozostaje teza orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 7 czerwca 1989 r. w sprawie U 15/88, iż abstrahujące od pratyki prawotwórczej, arbitralne, pojęciowe zawężanie zasięgu aktów normatywnych do aktów ustawodawczych i wydawanych na ich podstawie i w celu ich wykonania aktów podustawodawczych pozostawiłoby znaczną liczbę aktów prawotwórczych poza kontrolą ich legalności (Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego w 1989 roku, Warszawa 1990, s. 146, podobnie wyrok z 19 czerwca 1992 r., sygn. U 6/92, OTK w 1992 r., cz. I, poz. 13, s. 201, a pod rządami nowej ustawy o Trybunale Konstytucyjnym oraz wejściu w życie Konstytucji RP przykładowo orzeczenie z dnia 22 września 2006 roku, sygn. U 4/06, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 109).
Art. 52 ust.2 Kodeksu Etyki Lekarskiej powoływany jest jako przedmiot kontroli z uwagi na ustawowy nakaz przestrzegania tegoż aktu (art. 15 ust.1 ustawy o izbach lekarskich), wskazanie kodeksu jako podstawy orzekania korporacyjnych sądów dyscyplinarnych (art. 41. ust.1 ustawy) oraz ustanowienie katalogu kar stosowanych w związku z postępowaniem sprzecznym z zasadami etyki zawodowej (art. 42 ust.1 ustawy). Zachowanie niezgodne z dyspozycją art. 52 ust.2, a więc polegające na dyskredytacji innego lekarza w jakikolwiek sposób jest podstawą do ukarania przez sąd dyscyplinarny sankcjami takimi, jak: upomnienie, nagana, zawieszenie prawa wykonywania zawodu lekarza na okres od sześciu miesięcy do trzech lat, a nawet pozbawienie prawa wykonywania zawodu. Pionowa kontrola rekonstuuowanej normy ma niepoślednie znaczenia dla ochrony praw i wolności osób należących do korporacji lekarskiej, a zarazem nie pozostawia poza polem kognicji norm ustawowych dookreślanych w drodze uchwał właściwych samorządów na podstawie delegacji ustawowej. Sąd konstytucyjny stawia korporacyjnym legistarom tożsame, co do aktów ustawodawczych wymogi dotyczące poprawnej legislacji, w szczególności określoności przepisów dotyczących materii prawa represyjnego, w którym istnieje możliwość zastosowania kary.
Konstytucyjny mechanizm limitacji ustawodawcy w dziedzinie praw i wolmośc jednostki zakłada istnienie ograniczeń w płaszczyźnie formalnej i materialnej. Ograniczenie w korzystaniu z praw i wolności wprowadzone musi zostać w akcie rangi ustawowej, gdy jest konieczne w demokratycznym państwie prawnym dla jego bezpieczeństwa lub porządu publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolnośi i praw. W swojej praktyce orzeczniczej, Trybunał Konstytucyjny stosuje trzy rodzaje testu spełniania przez unormowanie wymogu proporcjonalności: 1) testu celowości 2) testu niezbędności 3) testu proporcjonalności sensu stricto, a więc odpowiedzi na pytanie, czy efekty wprowadzonej regulacji pozostaną w proporcji do ciężarów nakładanych
na obywatela. Posłużenie się powyższymi kryteriami przy uwzględnieniu praktyki stosowania prawa przez sądy lekarskie pozwala stwierdzić, iż regulacja przewidziana w ustawie o izbach lekarskich w związku z art. 52 ust.2 KEL stanowi nadmierną ingerencję w konstytucyjną wolność słowa.
Zwrócić uwagę należy na zróżnicowanie w orzecznictwie strabsurskim oraz trybunalskim granic prawa do krytyki w zależności od charakteru podmiotu podlegającego krytyce. Zdecydowanie najszerzej postrzegane jest prawo do krytyki polityków, podlegających kontroli społecznej. Inaczej natomiast interpretuje się granicę tego prawa w odnieseniu do osób publicznych i pratywanych ( orzeczenia ETPCz w sprawach Castells vs. Hiszpania, 1992, pkt 46, Janowski vs. Polska, 1999, pkt 33).
Szczególnie interesujące jest zagadnienie rozkładu ciężaru dowodu w wypadku postępowań z zakresu zniesławienia. Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z 12 maja 2008 roku usunął z kodeksu karnego wymóg udowodnienia przez pomawiającego działania w uzasadnionym społecznie interesie (sygn. Sk 42/07). Rozstrzygając granicę wolności słowa w wypadku krytyki formuułowanej przez członków korporacji lekarskiej wobec innych przedstawicieli tej profesji, Trybunał stwierdził natomiast, że od odpowiedzialności dyscyplinarnej ekskulpować winno stawianie prawdziwego zarzutu oraz działanie w obronie społecznie uzasadnionego interesu. Dyferencjacje treści wolności słowa uzasadnić należy specyfiką zawodu lekarskiego, w szczególności ochroną zaufania pacjentów do środowiska medycznego.
Wyrok zakresowy w sprawie SK 16/07 ma skutek rozporządzający, nie wymaga tym samym interwencji ze strony ustawodawcy.
Łukasz Jagiełłowicz, student II roku WPiA UW oraz Kolegium MISH UW
Rozpatrując niniejszą skargę, polski sąd konstytucyjny stanął przed koniecznością rozstrzygnięcia dwóch niezwykle istotnych z perspektywy prawno-człowieczej zagadnień. Pierwsze z nich dotyka zakresu przedmiotowego kontroli konstytucyjnej, a więc możności badania norm prawnych dekodowanych w związku z treścią korporacyjnych kodeksów deontologicznych.Drugie implikuje powinność dążenia do określenia granic wolności słowa oraz konstytucyjnych standardów jej ochrony.
Judykatura oraz doktryna prawa konstytucyjnego konsekwentnie przyjmują tzw. materialną koncepcję aktu normatywnego. Oznacza to, że aktem normatywnym jest każdy akt prawny formuujący normy o charakterze generalno-abstrakcyjnym, a więc określający adresata w sposób rodzajowy poprzez wskazanie w hipotezie normy cech podmiotów objętych zakresem zastosowania regulacji oraz wskazaniem jako powinnego zachowania czynności niekonsumującej się w drodze jednorazowego zastosowania, a wyróżniającego się powtarzalnością. Nadal aktualna pozostaje teza orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 7 czerwca 1989 r. w sprawie U 15/88, iż abstrahujące od pratyki prawotwórczej, arbitralne, pojęciowe zawężanie zasięgu aktów normatywnych do aktów ustawodawczych i wydawanych na ich podstawie i w celu ich wykonania aktów podustawodawczych pozostawiłoby znaczną liczbę aktów prawotwórczych poza kontrolą ich legalności (Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego w 1989 roku, Warszawa 1990, s. 146, podobnie wyrok z 19 czerwca 1992 r., sygn. U 6/92, OTK w 1992 r., cz. I, poz. 13, s. 201, a pod rządami nowej ustawy o Trybunale Konstytucyjnym oraz wejściu w życie Konstytucji RP przykładowo orzeczenie z dnia 22 września 2006 roku, sygn. U 4/06, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 109).
Art. 52 ust.2 Kodeksu Etyki Lekarskiej powoływany jest jako przedmiot kontroli z uwagi na ustawowy nakaz przestrzegania tegoż aktu (art. 15 ust.1 ustawy o izbach lekarskich), wskazanie kodeksu jako podstawy orzekania korporacyjnych sądów dyscyplinarnych (art. 41. ust.1 ustawy) oraz ustanowienie katalogu kar stosowanych w związku z postępowaniem sprzecznym z zasadami etyki zawodowej (art. 42 ust.1 ustawy). Zachowanie niezgodne z dyspozycją art. 52 ust.2, a więc polegające na dyskredytacji innego lekarza w jakikolwiek sposób jest podstawą do ukarania przez sąd dyscyplinarny sankcjami takimi, jak: upomnienie, nagana, zawieszenie prawa wykonywania zawodu lekarza na okres od sześciu miesięcy do trzech lat, a nawet pozbawienie prawa wykonywania zawodu. Pionowa kontrola rekonstuuowanej normy ma niepoślednie znaczenia dla ochrony praw i wolności osób należących do korporacji lekarskiej, a zarazem nie pozostawia poza polem kognicji norm ustawowych dookreślanych w drodze uchwał właściwych samorządów na podstawie delegacji ustawowej. Sąd konstytucyjny stawia korporacyjnym legistarom tożsame, co do aktów ustawodawczych wymogi dotyczące poprawnej legislacji, w szczególności określoności przepisów dotyczących materii prawa represyjnego, w którym istnieje możliwość zastosowania kary.
Konstytucyjny mechanizm limitacji ustawodawcy w dziedzinie praw i wolmośc jednostki zakłada istnienie ograniczeń w płaszczyźnie formalnej i materialnej. Ograniczenie w korzystaniu z praw i wolności wprowadzone musi zostać w akcie rangi ustawowej, gdy jest konieczne w demokratycznym państwie prawnym dla jego bezpieczeństwa lub porządu publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolnośi i praw. W swojej praktyce orzeczniczej, Trybunał Konstytucyjny stosuje trzy rodzaje testu spełniania przez unormowanie wymogu proporcjonalności: 1) testu celowości 2) testu niezbędności 3) testu proporcjonalności sensu stricto, a więc odpowiedzi na pytanie, czy efekty wprowadzonej regulacji pozostaną w proporcji do ciężarów nakładanych
na obywatela. Posłużenie się powyższymi kryteriami przy uwzględnieniu praktyki stosowania prawa przez sądy lekarskie pozwala stwierdzić, iż regulacja przewidziana w ustawie o izbach lekarskich w związku z art. 52 ust.2 KEL stanowi nadmierną ingerencję w konstytucyjną wolność słowa.
Zwrócić uwagę należy na zróżnicowanie w orzecznictwie strabsurskim oraz trybunalskim granic prawa do krytyki w zależności od charakteru podmiotu podlegającego krytyce. Zdecydowanie najszerzej postrzegane jest prawo do krytyki polityków, podlegających kontroli społecznej. Inaczej natomiast interpretuje się granicę tego prawa w odnieseniu do osób publicznych i pratywanych ( orzeczenia ETPCz w sprawach Castells vs. Hiszpania, 1992, pkt 46, Janowski vs. Polska, 1999, pkt 33).
Szczególnie interesujące jest zagadnienie rozkładu ciężaru dowodu w wypadku postępowań z zakresu zniesławienia. Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z 12 maja 2008 roku usunął z kodeksu karnego wymóg udowodnienia przez pomawiającego działania w uzasadnionym społecznie interesie (sygn. Sk 42/07). Rozstrzygając granicę wolności słowa w wypadku krytyki formuułowanej przez członków korporacji lekarskiej wobec innych przedstawicieli tej profesji, Trybunał stwierdził natomiast, że od odpowiedzialności dyscyplinarnej ekskulpować winno stawianie prawdziwego zarzutu oraz działanie w obronie społecznie uzasadnionego interesu. Dyferencjacje treści wolności słowa uzasadnić należy specyfiką zawodu lekarskiego, w szczególności ochroną zaufania pacjentów do środowiska medycznego.
Wyrok zakresowy w sprawie SK 16/07 ma skutek rozporządzający, nie wymaga tym samym interwencji ze strony ustawodawcy.
Łukasz Jagiełłowicz, student II roku WPiA UW oraz Kolegium MISH UW
©2008 Wydział Prawa i Administracji UW. Wszelkie prawa zastrzeżone :: system CMS: MG
