Komentarz do dokumentu: Garycki (Orzeczenia)
Autor: Dawid Sześciło Data dodania: 2008-03-02 22:50:18
Granice domniemania niewinności – komentarz do wyroku ETPCz w sprawie Garycki przeciwko Polsce (skarga nr 14348/02) z dnia 6 lutego 2007 r.
6 lutego 2007 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał wyrok w sprawie Garycki przeciwko Polsce. Trybunał napiętnował w nim naruszające zasadę domniemania niewinności stwierdzenia, które padły w postanowieniu o przedłużeniu stosowania tymczasowego aresztowania wobec skarżącego. Przypomniał także podstawowe wnioski płynące z tej zasady, zawartej w art. 6(2) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Winny przed wyrokiem
Grzegorz Garycki był oskarżony o kilkanaście przestępstw, głównie włamań. W toku postępowania stosowano wobec niego tymczasowe aresztowanie. Nie wdając się w analizę kolejnych postanowień sądów o zastosowaniu i przedłużaniu tymczasowego aresztowania, skupić się należy na jednym z postanowień wydanych przez katowicki Sąd Apelacyjny. Decydując o przedłużeniu stosowania tymczasowego aresztowania wobec Skarżącego, sąd ten wprost stwierdził, że G. Garycki wraz z innymi oskarżonymi dopuścił się popełnienia zarzucanych im czynów (włamań). Rzecz jasna, działo się to jeszcze przed wydaniem prawomocnego wyroku w sprawie.
Zasada domniemania niewinności, na gruncie Konwencji, wynika z art. 6(2) EKPC, zgodnie z którym: „Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą.” Podobne gwarancje zawiera art. 42 ust. 3 Konstytucji RP oraz art. 5 § 1 Kodeksu postępowania karnego.
ETPC w swoim orzecznictwie wielokrotnie miał okazję oceniać przykłady pogwałcenia zasady domniemania niewinności. Podobnie jak w omawianej sprawie, do najczęstszych należą przypadki naruszenia zasady przez sądy. Jak wynika z wyroku w sprawie Minelli przeciwko Szwajcarii (skarga nr 8660/79, wyrok z 25 marca 1983 r.), zasada domniemania niewinności zostaje narażona na szwank, gdy wydawane decyzje procesowe odzwierciedlają opinię, że oskarżony jest winny. Nie musi to się nawet przejawiać formalnymi stwierdzeniami o winie. Może przybrać mniej kategoryczną formę, zdradzającą jednak, że sąd jest przekonany o winie oskarżonego.
Poza sądem rozpoznającym daną sprawę, zasada domniemania niewinności wiąże również funkcjonariuszy publicznych. W sprawach Allenet de Ribemont przeciwko Francji (skarga nr 15175/89, wyrok z 10 lutego 1995 r.) oraz Butkevicius przeciwko Litwie, (skarga nr 48297/99, wyrok z 26 marca 2002 r.), Trybunał dopatrzył się naruszenia zasady domniemania niewinności przez członków wysokich władz państwowych (Minister Spraw Wewnętrznych, Marszałek Sejmu, Prokurator Generalny), którzy w publicznych wystąpieniach przesądzali o winie osób oskarżonych. Należy przy tym pamiętać, iż zakaz naruszania domniemania niewinności przez funkcjonariuszy publicznych nie stoi na przeszkodzie bieżącemu informowaniu opinii publicznej o przebiegu postępowania. Jest to możliwe o tyle, o ile podawane informacje nie są nacechowane oceną co do winy osób oskarżonych.
Odpowiednio dobierać słowa
Analizując sprawę Garycki przeciwko Polsce, Trybunał w pierwszej kolejności przypomniał, iż zasada domniemania niewinności określona w ustępie 2 artykułu 6 Konwencji jest jednym z wymogów rzetelnego procesu. Zasada domniemania niewinności zostanie naruszona, jeżeli postanowienie sądowe lub wypowiedź urzędnika państwowego dotyczące osoby oskarżonej o popełnienie czynu karalnego sugeruje, iż osoba ta jest winna, zanim jej wina została dowiedziona w sposób przewidziany prawem. W ocenie Trybunału, wystarczające jest nawet, gdy w przypadku braku formalnego stwierdzenia, pewne wnioski mogą wskazywać, że sąd lub inny organ uważają oskarżonego za winnego. Przedwczesne wyrażenie tego typu opinii przez sąd w nieunikniony sposób doprowadzi do naruszenia domniemania niewinności.
Trybunał podkreślił znaczenie odpowiedniego doboru słów przez urzędników państwowych w ich wystąpieniach w okresie przed osądzeniem i uznaniem winy osoby w konkretnej sprawie karnej. Tym niemniej, jeżeli oświadczenie urzędnika państwowego narusza zasadę domniemania niewinności, to musi być wyraźnie określony kontekst i szczególne okoliczności udzielenia kwestionowanej wypowiedzi W każdym razie, wyrażane opinie nie powinny być równoznaczne z oficjalnymi wypowiedziami w sprawie winy skarżącego, które to mogłyby przyczynić się do publicznego uznania go za winnego oraz wpłynąć na ocenę faktów dokonaną przez właściwy organ sądowy
W przedmiotowej sprawie Trybunał ocenił tymczasem, że we wspomnianym wyżej postanowieniu Sądu Apelacyjnego, padło stwierdzenie, iż skarżący wraz z innymi osobami dopuścili się zarzucanych czynów. Negatywnej oceny takiego stanowiska sądu nie zmienia w żaden sposób fakt, iż skarżący ostatecznie został uznany za winnego i skazany na karę dziewięciu lat pozbawienia wolności.
Sprawa dr. G. – przed wyrokiem
Wyrok w sprawie Garycki przeciwko Polsce, choć wydany już ponad rok temu, wart jest obecnie przypomnienia. Przed Trybunałem w Strasburgu ważą się bowiem losy sprawy Garlicki przeciwko Polsce. Sprawa dotyczy zatrzymanego przez Centralne Biuro Antykorupcyjne kardiochirurga ze Szpitala MSWiA w Warszawie. Jednym z głównych problemów badanych przez Trybunał jest ocena wypowiedzi Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego Zbigniewa Ziobry, który na konferencji prasowej w dniu zatrzymania stwierdził, komentując zarzut zabójstwa postawiony dr. G., że „nikt nie będzie już pozbawiony życia przez tego pana”. W świetle wyroku w sprawie Garycki…, a w szczególności wcześniejszych orzeczeń dotyczących wypowiedzi funkcjonariuszy władzy wykonawczej (sprawa Allenet de Ribemont przeciwko Francji, Butkevicius przeciwko Litwie), przypuszczać można, iż Trybunał dopatrzy się w sprawie Garlicki… naruszenia art. 6(2) Konwencji.
Dawid Sześciło
*tezy wyroku ETPCz przytoczono za tłumaczeniem zamieszczonym na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości: www.ms.gov.pl
6 lutego 2007 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał wyrok w sprawie Garycki przeciwko Polsce. Trybunał napiętnował w nim naruszające zasadę domniemania niewinności stwierdzenia, które padły w postanowieniu o przedłużeniu stosowania tymczasowego aresztowania wobec skarżącego. Przypomniał także podstawowe wnioski płynące z tej zasady, zawartej w art. 6(2) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Winny przed wyrokiem
Grzegorz Garycki był oskarżony o kilkanaście przestępstw, głównie włamań. W toku postępowania stosowano wobec niego tymczasowe aresztowanie. Nie wdając się w analizę kolejnych postanowień sądów o zastosowaniu i przedłużaniu tymczasowego aresztowania, skupić się należy na jednym z postanowień wydanych przez katowicki Sąd Apelacyjny. Decydując o przedłużeniu stosowania tymczasowego aresztowania wobec Skarżącego, sąd ten wprost stwierdził, że G. Garycki wraz z innymi oskarżonymi dopuścił się popełnienia zarzucanych im czynów (włamań). Rzecz jasna, działo się to jeszcze przed wydaniem prawomocnego wyroku w sprawie.
Zasada domniemania niewinności, na gruncie Konwencji, wynika z art. 6(2) EKPC, zgodnie z którym: „Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą.” Podobne gwarancje zawiera art. 42 ust. 3 Konstytucji RP oraz art. 5 § 1 Kodeksu postępowania karnego.
ETPC w swoim orzecznictwie wielokrotnie miał okazję oceniać przykłady pogwałcenia zasady domniemania niewinności. Podobnie jak w omawianej sprawie, do najczęstszych należą przypadki naruszenia zasady przez sądy. Jak wynika z wyroku w sprawie Minelli przeciwko Szwajcarii (skarga nr 8660/79, wyrok z 25 marca 1983 r.), zasada domniemania niewinności zostaje narażona na szwank, gdy wydawane decyzje procesowe odzwierciedlają opinię, że oskarżony jest winny. Nie musi to się nawet przejawiać formalnymi stwierdzeniami o winie. Może przybrać mniej kategoryczną formę, zdradzającą jednak, że sąd jest przekonany o winie oskarżonego.
Poza sądem rozpoznającym daną sprawę, zasada domniemania niewinności wiąże również funkcjonariuszy publicznych. W sprawach Allenet de Ribemont przeciwko Francji (skarga nr 15175/89, wyrok z 10 lutego 1995 r.) oraz Butkevicius przeciwko Litwie, (skarga nr 48297/99, wyrok z 26 marca 2002 r.), Trybunał dopatrzył się naruszenia zasady domniemania niewinności przez członków wysokich władz państwowych (Minister Spraw Wewnętrznych, Marszałek Sejmu, Prokurator Generalny), którzy w publicznych wystąpieniach przesądzali o winie osób oskarżonych. Należy przy tym pamiętać, iż zakaz naruszania domniemania niewinności przez funkcjonariuszy publicznych nie stoi na przeszkodzie bieżącemu informowaniu opinii publicznej o przebiegu postępowania. Jest to możliwe o tyle, o ile podawane informacje nie są nacechowane oceną co do winy osób oskarżonych.
Odpowiednio dobierać słowa
Analizując sprawę Garycki przeciwko Polsce, Trybunał w pierwszej kolejności przypomniał, iż zasada domniemania niewinności określona w ustępie 2 artykułu 6 Konwencji jest jednym z wymogów rzetelnego procesu. Zasada domniemania niewinności zostanie naruszona, jeżeli postanowienie sądowe lub wypowiedź urzędnika państwowego dotyczące osoby oskarżonej o popełnienie czynu karalnego sugeruje, iż osoba ta jest winna, zanim jej wina została dowiedziona w sposób przewidziany prawem. W ocenie Trybunału, wystarczające jest nawet, gdy w przypadku braku formalnego stwierdzenia, pewne wnioski mogą wskazywać, że sąd lub inny organ uważają oskarżonego za winnego. Przedwczesne wyrażenie tego typu opinii przez sąd w nieunikniony sposób doprowadzi do naruszenia domniemania niewinności.
Trybunał podkreślił znaczenie odpowiedniego doboru słów przez urzędników państwowych w ich wystąpieniach w okresie przed osądzeniem i uznaniem winy osoby w konkretnej sprawie karnej. Tym niemniej, jeżeli oświadczenie urzędnika państwowego narusza zasadę domniemania niewinności, to musi być wyraźnie określony kontekst i szczególne okoliczności udzielenia kwestionowanej wypowiedzi W każdym razie, wyrażane opinie nie powinny być równoznaczne z oficjalnymi wypowiedziami w sprawie winy skarżącego, które to mogłyby przyczynić się do publicznego uznania go za winnego oraz wpłynąć na ocenę faktów dokonaną przez właściwy organ sądowy
W przedmiotowej sprawie Trybunał ocenił tymczasem, że we wspomnianym wyżej postanowieniu Sądu Apelacyjnego, padło stwierdzenie, iż skarżący wraz z innymi osobami dopuścili się zarzucanych czynów. Negatywnej oceny takiego stanowiska sądu nie zmienia w żaden sposób fakt, iż skarżący ostatecznie został uznany za winnego i skazany na karę dziewięciu lat pozbawienia wolności.
Sprawa dr. G. – przed wyrokiem
Wyrok w sprawie Garycki przeciwko Polsce, choć wydany już ponad rok temu, wart jest obecnie przypomnienia. Przed Trybunałem w Strasburgu ważą się bowiem losy sprawy Garlicki przeciwko Polsce. Sprawa dotyczy zatrzymanego przez Centralne Biuro Antykorupcyjne kardiochirurga ze Szpitala MSWiA w Warszawie. Jednym z głównych problemów badanych przez Trybunał jest ocena wypowiedzi Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego Zbigniewa Ziobry, który na konferencji prasowej w dniu zatrzymania stwierdził, komentując zarzut zabójstwa postawiony dr. G., że „nikt nie będzie już pozbawiony życia przez tego pana”. W świetle wyroku w sprawie Garycki…, a w szczególności wcześniejszych orzeczeń dotyczących wypowiedzi funkcjonariuszy władzy wykonawczej (sprawa Allenet de Ribemont przeciwko Francji, Butkevicius przeciwko Litwie), przypuszczać można, iż Trybunał dopatrzy się w sprawie Garlicki… naruszenia art. 6(2) Konwencji.
Dawid Sześciło
*tezy wyroku ETPCz przytoczono za tłumaczeniem zamieszczonym na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości: www.ms.gov.pl
©2008 Wydział Prawa i Administracji UW. Wszelkie prawa zastrzeżone :: system CMS: MG
