Komentarz do dokumentu: Eksmisja małżonka z lokatorskiego mieszkania spółdzielczego (Orzeczenia)
Autor: Joanna Farengolm Data dodania: 2009-08-03 13:12:50
Dnia 23 lipca 2008r. Sąd Najwyższy podjął uchwałę w sprawie z powództwa Sylwii Z. przeciwko Konradowi Z. o rozwód, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym, postanowieniem z dnia 21 lutego 2008 r., sygn. akt I ACa 670/07 , przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w S. zagadnienia prawnego o treści:
"Czy w świetle art. 58 § 2 k.r. i o. dopuszczalne jest orzeczenie w wyroku rozwodowym eksmisji małżonka któremu przysługuje lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, stanowiące jego majątek osobisty?"
Stan faktyczny
Wyrokiem rozwodowym z dnia 21 czerwca 2007 r. Sąd Okręgowy w S. rozwiązał związek małżeński stron z winy pozwanego, (…) i orzekł eksmisję pozwanego z mieszkania stron położonego w S. Ustalił, że pozwany znęcał się nad rodziną i w związku z tym był tymczasowo aresztowany. Strony mieszkały w spółdzielczym lokalu mieszkalnym typu lokatorskiego stanowiącego majątek osobisty pozwanego. Pozwany otrzymał to mieszkanie w spadku po babce przed zawarciem związku małżeńskiego i on był członkiem spółdzielni. W czasie wspólnego zamieszkiwania dochodziło do awantur inicjowanych przez pozwanego, który w stanie nietrzeźwym demolował mieszkanie i groził powódce pozbawieniem życia. W mieszkaniu wielokrotnie interweniowała policja. Taki stan uniemożliwiający powódce spokojne zamieszkiwanie z synem, według oceny Sądu pierwszej instancji dawał podstawę do orzeczenia eksmisji pozwanego na podstawie art. 58 § 2 k.r.o.
Stan prawny
Przepis będący podstawą przedmiotowego postępowania, tj. art. 58 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. (Dz.U.1964.9.59), stanowi, iż jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka. Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.
Orzeczenie
Sąd Najwyższy podjął uchwałę, iż w wyroku orzekającym rozwód nie można orzec eksmisji małżonka, któremu przysługuje lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, stanowiące jego majątek osobisty.
Uzasadnienie
Rozpoznając apelację pozwanego Sąd Apelacyjny w S. zwrócił uwagę, że w judykaturze został wyrażony pogląd, iż art. 58 § 2 k.r.o. obejmuje swym zakresem wszystkie wypadki korzystania z lokalu przez małżonka, który rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne w nim zamieszkiwanie i nie uzależnia orzeczenia eksmisji od tytułu prawnego do jego zajmowania. Sąd Najwyższy wyraził wątpliwość, czy zasada ochrony dóbr osobistych i interes rodziny mogą przekreślić prawo podmiotowe, a w konsekwencji, czy omawiane unormowanie może być podstawą eksmisji właściciela przez osobę której do lokalu nie przysługuje jakikolwiek tytuł prawny. Przytoczył także wyrażony w judykaturze pogląd, że małżonek, którego prawo do korzystania z mieszkania wynika z art. 281 k.r.o., tj. jeżeli prawo do mieszkania przysługuje jednemu małżonkowi, drugi małżonek jest uprawniony do korzystania z tego mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, jest lokatorem w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 21 czerwca o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie kodeksu cywilnego, należy przez to rozumieć najemcę lokalu lub osobę używającą lokal na podstawie innego tytułu prawnego niż prawo własności. Przyjęcie, że małżonek jest lokatorem w rozumieniu tej ustawy, wywołuje - jego zdaniem - ten skutek, iż może on na podstawie art. 13 ust. 2 ustawy wystąpić z powództwem o eksmisję małżonka, który swym rażąco nagannym zachowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie.
Usytuowanie przepisu art. 281 k.r.o. przemawia za tym, że uprawnienie małżonka do korzystania z tego mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb rodziny jest niezależne od tego, jaki ustrój majątkowy istnieje między małżonkami, ale z drugiej strony stanowi ważki argument przemawiający za uznaniem tego rodzinnoprawnego tytułu do mieszkania za element stosunku małżeństwa, a nie składnik obowiązku alimentacyjnego
Uprawnienie to jako skutek prawny stosunku małżeństwa wygasa z chwilą ustania małżeństwa.
Wynika stąd wniosek, że prawo to może być chronione w czasie trwania związku małżeńskiego także przeciwko współmałżonkowi posiadającemu tytuł do lokalu jako składnika jego majątku osobistego. Ten tytuł prawnorodzinny odpada jednak między innymi na wypadek ustania małżeństwa, dlatego unormowanie zawarte w art. 281 k.r.o. nie przemawia za dopuszczalnością orzekania w wyroku rozwodowym eksmisji małżonka wyłącznie uprawnionego do lokalu.
Wprawdzie w sprawie rozwodowej małżonkowi przysługuje uprawnienie wynikające z art. 281 k.r.o. i pozostaje on lokatorem w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 u.p.l., a w konsekwencji jest podmiotem uprawnionym do wytoczenia powództwa na podstawie art. 13 ust. 2 u.p.l., niemniej rozpoznawane zagadnienie dotyczy orzeczenia eksmisji w wyroku rozwodowym. Na podstawie określonej w art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o. eksmisja może być orzeczona tylko w razie rozwiązania małżeństwa, w następstwie czego to rodzinne uprawnienie do mieszkania wygasa i małżonek staje się byłym współmałżonkiem małżonka wyłącznie uprawnionego, tracąc jednocześnie status współlokatora, a konsekwencji staje się osobą, której nie przysługuje jakikolwiek (samoistny ani pochodny) tytuł prawny do mieszkania.
Mając na uwadze procesowy aspekt unormowania zawartego w art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o., tj. że orzeczenie eksmisji w wyroku rozwodowym jest dopuszczalne na wypadek rozwiązania nim małżeństwa, materialna ocena tej normy powinna uwzględniać założenie orzeczenia rozwodu. Potwierdza to struktura wyroku rozwodowego, w którym dopiero po wyrzeczeniu rozwiązania małżeństwa następuje rozstrzygnięcie w przedmiocie eksmisji.
Dokonana wykładnia ma także mocne oparcie w treści w art. 64 ust. 2 Konstytucji, który stanowi, iż własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. Jest to zasada ochrony praw podmiotowych, która może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ich istoty.
Żaden z obowiązujących przepisów prawa cywilnego nie uzasadnia dopuszczalności orzeczenia eksmisji wyłącznie uprawnionego do mieszkania, np. jego właściciela, przez osobę której do przedmiotu żądania nie przysługuje jakikolwiek tytuł prawny.
Joanna Farengolm
IV rok prawa
Krakowska Akademia im. A. – F. Modrzewskiego w Krakowie
"Czy w świetle art. 58 § 2 k.r. i o. dopuszczalne jest orzeczenie w wyroku rozwodowym eksmisji małżonka któremu przysługuje lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, stanowiące jego majątek osobisty?"
Stan faktyczny
Wyrokiem rozwodowym z dnia 21 czerwca 2007 r. Sąd Okręgowy w S. rozwiązał związek małżeński stron z winy pozwanego, (…) i orzekł eksmisję pozwanego z mieszkania stron położonego w S. Ustalił, że pozwany znęcał się nad rodziną i w związku z tym był tymczasowo aresztowany. Strony mieszkały w spółdzielczym lokalu mieszkalnym typu lokatorskiego stanowiącego majątek osobisty pozwanego. Pozwany otrzymał to mieszkanie w spadku po babce przed zawarciem związku małżeńskiego i on był członkiem spółdzielni. W czasie wspólnego zamieszkiwania dochodziło do awantur inicjowanych przez pozwanego, który w stanie nietrzeźwym demolował mieszkanie i groził powódce pozbawieniem życia. W mieszkaniu wielokrotnie interweniowała policja. Taki stan uniemożliwiający powódce spokojne zamieszkiwanie z synem, według oceny Sądu pierwszej instancji dawał podstawę do orzeczenia eksmisji pozwanego na podstawie art. 58 § 2 k.r.o.
Stan prawny
Przepis będący podstawą przedmiotowego postępowania, tj. art. 58 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. (Dz.U.1964.9.59), stanowi, iż jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka. Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.
Orzeczenie
Sąd Najwyższy podjął uchwałę, iż w wyroku orzekającym rozwód nie można orzec eksmisji małżonka, któremu przysługuje lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, stanowiące jego majątek osobisty.
Uzasadnienie
Rozpoznając apelację pozwanego Sąd Apelacyjny w S. zwrócił uwagę, że w judykaturze został wyrażony pogląd, iż art. 58 § 2 k.r.o. obejmuje swym zakresem wszystkie wypadki korzystania z lokalu przez małżonka, który rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne w nim zamieszkiwanie i nie uzależnia orzeczenia eksmisji od tytułu prawnego do jego zajmowania. Sąd Najwyższy wyraził wątpliwość, czy zasada ochrony dóbr osobistych i interes rodziny mogą przekreślić prawo podmiotowe, a w konsekwencji, czy omawiane unormowanie może być podstawą eksmisji właściciela przez osobę której do lokalu nie przysługuje jakikolwiek tytuł prawny. Przytoczył także wyrażony w judykaturze pogląd, że małżonek, którego prawo do korzystania z mieszkania wynika z art. 281 k.r.o., tj. jeżeli prawo do mieszkania przysługuje jednemu małżonkowi, drugi małżonek jest uprawniony do korzystania z tego mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, jest lokatorem w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 21 czerwca o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie kodeksu cywilnego, należy przez to rozumieć najemcę lokalu lub osobę używającą lokal na podstawie innego tytułu prawnego niż prawo własności. Przyjęcie, że małżonek jest lokatorem w rozumieniu tej ustawy, wywołuje - jego zdaniem - ten skutek, iż może on na podstawie art. 13 ust. 2 ustawy wystąpić z powództwem o eksmisję małżonka, który swym rażąco nagannym zachowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie.
Usytuowanie przepisu art. 281 k.r.o. przemawia za tym, że uprawnienie małżonka do korzystania z tego mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb rodziny jest niezależne od tego, jaki ustrój majątkowy istnieje między małżonkami, ale z drugiej strony stanowi ważki argument przemawiający za uznaniem tego rodzinnoprawnego tytułu do mieszkania za element stosunku małżeństwa, a nie składnik obowiązku alimentacyjnego
Uprawnienie to jako skutek prawny stosunku małżeństwa wygasa z chwilą ustania małżeństwa.
Wynika stąd wniosek, że prawo to może być chronione w czasie trwania związku małżeńskiego także przeciwko współmałżonkowi posiadającemu tytuł do lokalu jako składnika jego majątku osobistego. Ten tytuł prawnorodzinny odpada jednak między innymi na wypadek ustania małżeństwa, dlatego unormowanie zawarte w art. 281 k.r.o. nie przemawia za dopuszczalnością orzekania w wyroku rozwodowym eksmisji małżonka wyłącznie uprawnionego do lokalu.
Wprawdzie w sprawie rozwodowej małżonkowi przysługuje uprawnienie wynikające z art. 281 k.r.o. i pozostaje on lokatorem w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 u.p.l., a w konsekwencji jest podmiotem uprawnionym do wytoczenia powództwa na podstawie art. 13 ust. 2 u.p.l., niemniej rozpoznawane zagadnienie dotyczy orzeczenia eksmisji w wyroku rozwodowym. Na podstawie określonej w art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o. eksmisja może być orzeczona tylko w razie rozwiązania małżeństwa, w następstwie czego to rodzinne uprawnienie do mieszkania wygasa i małżonek staje się byłym współmałżonkiem małżonka wyłącznie uprawnionego, tracąc jednocześnie status współlokatora, a konsekwencji staje się osobą, której nie przysługuje jakikolwiek (samoistny ani pochodny) tytuł prawny do mieszkania.
Mając na uwadze procesowy aspekt unormowania zawartego w art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o., tj. że orzeczenie eksmisji w wyroku rozwodowym jest dopuszczalne na wypadek rozwiązania nim małżeństwa, materialna ocena tej normy powinna uwzględniać założenie orzeczenia rozwodu. Potwierdza to struktura wyroku rozwodowego, w którym dopiero po wyrzeczeniu rozwiązania małżeństwa następuje rozstrzygnięcie w przedmiocie eksmisji.
Dokonana wykładnia ma także mocne oparcie w treści w art. 64 ust. 2 Konstytucji, który stanowi, iż własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. Jest to zasada ochrony praw podmiotowych, która może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ich istoty.
Żaden z obowiązujących przepisów prawa cywilnego nie uzasadnia dopuszczalności orzeczenia eksmisji wyłącznie uprawnionego do mieszkania, np. jego właściciela, przez osobę której do przedmiotu żądania nie przysługuje jakikolwiek tytuł prawny.
Joanna Farengolm
IV rok prawa
Krakowska Akademia im. A. – F. Modrzewskiego w Krakowie
©2008 Wydział Prawa i Administracji UW. Wszelkie prawa zastrzeżone :: system CMS: MG
