Komentarz do dokumentu: Prawo do renty rodzinnej - spełnienie ustawowych warunków (Orzeczenia)
Autor: Barbara Świrad Data dodania: 2009-07-10 14:25:38
Prawo do renty jest to świadczeniem, które przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Renta rodzinna przysługuje także uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne. W takim przypadku przyjmuje się, że osoba zmarła spełniała warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.
Osobami uprawnionymi do otrzymywania renty rodzinnej są następujący członkowie rodziny:
• dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione,
• przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej,
• małżonek (wdowa i wdowiec),
• rodzice (również ojczym, macocha oraz osoby przysposabiające).
Eugenia Malinowska, spełniająca powyższe wytyczne dnia 6 marca 2008 r., wniosła skargę konstytucyjną o zbadanie zgodności: art. 57 ust. 1 w związku z art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z art. 67 ust. 1 w związku z art. 32 Konstytucji. Przepis ustawy stanowi, iż renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:
1) jest niezdolny do pracy,
2) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy,
3) niezdolność do pracy powstała w okresach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit.b, pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3-8 i 9 lit. a, pkt 10 lit. a, pkt 11-12, 13 lit. a, pkt 14 lit. a i pkt 15-17 oraz art. 7 pkt 1-4, 5 lit. a, pkt 6 i 12, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.
Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Natomiast art. 67 ust. 1 Konstytucji stanowi, iż "Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa", a art. 32 Konstytucji zakazuje dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny.
Stan faktyczny i prawny
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Olsztynie, decyzją z 28 listopada 2003 r., na podstawie zaskarżonego przepisu ustawy o emeryturach i rentach odmówił Justynie, Małgorzacie i Eugenii Malinowskiej prawa do renty po zmarłym ojcu i mężu, Czesławie Malinowskim. W uzasadnieniu wskazano, że fakt, iż wykazany ogólny staż pracy – 21 lat 10 miesięcy i 23 dni oraz zgon po upływie 18 miesięcy od ostatniego okresu ubezpieczenia powodują, że w momencie śmierci zmarły nie spełniał ustawowych warunków do otrzymania emerytury lub renty, co uniemożliwiło przyznanie renty członkom jego rodziny. Skarżąca wniosła odwołanie od tej decyzji do Sądu Okręgowego w Olsztynie – IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Sąd, po rozpoznaniu sprawy w wyroku z 16 czerwca 2004 r. (sygn. akt IV U 260/04), oddalił odwołanie, wskazując, iż zmarły nie spełniał koniecznych przesłanek uzyskania renty albo emerytury. Od powyższego wyroku skarżąca wniosła apelację, która została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z 2 grudnia 2004 r. (sygn. akt III AUa 1367/04).Postanowieniem z 27 czerwca 2005 r. (sygn. akt I UK 47/05), doręczonym skarżącej 2 września 2004 r., Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia kasacji do rozpoznania.
Trybunał Konstytucyjny po wstępnym rozpoznaniu skargi w zarządzeniu z 22 lutego 2006 r. odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie odnoszącym się do art. 57 ust. 2 w związku z art. 65 ust. 1 ust. o rentach i emeryturach. Skarżąca wniosła zażalenie na postanowienie o odmowie nadania biegu skardze konstytucyjnej. Postanowieniem z 12 lipca 2006 r. TK nie uwzględnił zażalenia. Skarga w pozostałym zakresie została przekazana do rozpoznania merytorycznego.
Skarżąca uzasadniając skargę konstytucyjną wskazała, iż zagwarantowana konstytucyjnie równość w zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy lub inwalidztwa (art. 67 ust. 1 w związku z art. 32 Konstytucji) została naruszona art. 57 ust. 1 i 2 w związku z art. 65 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach. Przepisy te – zdaniem skarżącej – uzależniając przyznanie renty rodzinnej od momentu śmierci, a nie okresu uiszczania obowiązkowych składek na ubezpieczeniespołeczne, stanowią naruszenie wskazanych wyżej przepisów Konstytucji oraz zasady równości i sprawiedliwości społecznej, a także wprowadzają nierówność rodzin osób zmarłych w zakresie prawa do renty rodzinnej.
Na tle przyjętych rozwiązań ustawowych dochodzi do tego, że osoba, której współmałżonek pracował stosunkowo krótko (5 lat), ale zmarł we wskazanym w ustawie o emeryturach i rentach okresie, jest uprzywilejowana w stosunku do osoby, której zmarły współmałżonek pracował znacznie dłużej (22 lata) – uiszczając tym samym przez znacznie dłuższy okres obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne, ale śmierć jego nastąpiła po upływie określonych w ustawie 18 miesięcy. Skarżąca uznaje, że dyskryminacja, jakiej doświadcza w dostępie do zabezpieczenia społecznego, nie może być zrównoważona poprzez prawo do opieki społecznej czy uznaniowych rent specjalnych, stanowiących jedynie uzupełnienie wobec ubezpieczenia i zaopatrzenia społecznego.
Innym argumentem podnoszonym przez skarżącą jest całkowite pozbawienie obywatela prawa do renty już po 18 miesiącach od ostatniego okresu składkowego. Pozbawienie prawa do jakiejkolwiek renty osób, których okres składkowy i nieskładkowy wynosi mniej niż 20 lat dla kobiet, a 25 lat dla mężczyzn oraz których niezdolność do pracy powstała po upływie 18 miesięcy od ostatniego okresu składkowego, uznaje za całkowicie dowolne i nieuzasadnione. Rozwiązanie to doprowadza bowiem do sytuacji, w której rodzina po zmarłym pracującym 22 lata i opłacającym obowiązkowe składki na ubezpieczenie społeczne nie nabywa prawa do jakiejkolwiek renty, jeżeli upłynął wyżej wskazany okres 18 miesięcy. Pozbawienie tym samym rodziny prawa do zabezpieczenia społecznego realizowanego w formie prawa do renty jest sprzeczne także z postulatem szczególnej ochrony rodziny i opieki nad rodziną ze strony Rzeczypospolitej Polskiej (art. 18 Konstytucji) oraz postulatem zapewnienia dobra rodziny przez państwo w polityce społecznej i gospodarczej, ze szczególną rolą państwa, jeśli chodzi o rodziny niepełne (art. 71 Konstytucji). Skarżąca kwestionuje zgodność z zasadą równości wobec prawa i równego traktowania przez władze publiczne przyjętego na tle przepisów ustawy o emeryturach i rentach uzależnienia ochrony obywatela od okoliczności, które dotyczą osoby zmarłej, a nie osoby ubiegającej się o rentę rodzinną.
W sprawie wziął udział Prokurator Generalny, który nie podzielił ani jednego poglądu skarżącej. Podobnie występując w imieniu Sejmu, Marszałek również stwierdził, iż przesłanki uprawniające do nabycia prawa do renty rodzinnej z powodu niezdolności do pracy, zawarte w art. 57 ust. 1 ust. o emeryturach i rentach, nie są niekonstytucyjne.
Trybunał Konstytucyjny rozpatrując skargę, uznał że „renta z tytułu niezdolności do pracy jest tylko jedną z form zabezpieczenia społecznego powiązaną z wymaganym okresem płacenia składek. Ustawodawca realizując określone, zagwarantowane w art. 67 Konstytucji, prawo do zabezpieczenia społecznego przewidział również w formie odrębnej ustaw warunki uzyskania pomocy społecznej. Przepis art. 57 ust. 1 określa wymogi, które muszą być spełnione do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy. Jednym z tych wymogów jest okoliczność wystąpienia niezdolności do pracy w wymienionych w tym przepisie okresach, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Jeżeli niezdolność do pracy (lub śmierć) nastąpiła w okresie późniejszym, ustawowe warunki są niespełnione. Niespełnienie wyznaczonych ustawowo wymogów dotyczących ubezpieczenia uniemożliwia uzyskanie odpowiednich świadczeń. Wszakże nie przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy nie wyklucza innych możliwości pomocy ze strony państwa w ramach ubezpieczeń społecznych lub pomocy społecznej. W świetle powyższego art. 57 ust. 1 w związku z art. 65 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie narusza art. 67 ust. 1 Konstytucji.
W odniesieniu do art. 32 Konstytucji w związku z art. 57 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach TK uważa, iż powstała niezdolność do pracy (w niniejszej sprawie chodziło o śmierć)nie jest uzależniona od długości okresu płacenia składek. Minimalny okres składkowy i nieskładkowy wymagany do uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy oraz moment, z upływem którego takie uprawnienie już nie przysługuje, zostały określone jednakowo dla wszystkich. Konstrukcja skarżonego przepisu nie wprowadza zróżnicowania, ponieważ zarówno osobie, która przepracowała 5 lat, jak i osobie z 22 letnim stażem pracy, jeżeli jej śmierć nastąpiła po upływie 18 miesięcy od ustania okresów wskazanych w ustawie, nie przysługuje renta z tytułu niezdolności do pracy, tym samym nie może zostać przyznana renta rodzinna po zmarłym.
W stosunku do niezgodności z art. 18 i art. 71 Konstytucji TK postanowił umorzyć postępowanie z uwagi na brak uzasadniających argumentów ze strony skarżącej.
Komentarz
Mając na uwadze powyższe stanowisko TK uważam w pełni za uzasadnione. Należy zauważyć, iż skarżąca domaga się renty rodzinnej, która jest prawem pochodnym. Renta rodzinna przysługuje tylko wówczas, gdy osoba zmarła, w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty. Ustawodawca bardzo wyraźnie dookreślił podmiot uprawniony, który może ubiegać się o przyznanie mu renty czy emerytury, a także wskazał na możliwość kontynuowania tegoż prawa przez członków rodziny najbliższej właśnie w postaci renty rodzinnej. Nie jest zasadne, przyznanie rodzinie po zmarłym pracującym 22 lata i opłacającym obowiązkowe składki na ubezpieczenie społeczne, prawa do renty rodzinnej, tak jak chciała tego skarżąca, tylko dlatego, że uderza to w jej poczucie sprawiedliwości społecznej. W demokratycznym kraju zasady funkcjonowania systemu ubezpieczeń społecznych wyznaczają ustawy. Ustawowy warunek okresu pobierania składek na ubezpieczenia społeczne oraz wieku ubezpieczonego ubiegającego się o rentę czy emeryturę jest w racjonalny. Nie można przyznać renty rodzinnej, powołując się tylko i wyłącznie na postulat zapewnienia dobra rodziny przez państwo w polityce społecznej i gospodarczej, ze szczególną rolą państwa, jeśli chodzi o rodziny niepełne ujęty w art. 71 Konstytucji, pomijając wszystkie jej wymogi ustawowe, które to stanowią o istocie instytucji ubezpieczenia.
Renta rodzinna, jak słusznie zauważył TK, jest jedną tylko z form zabezpieczenia społecznego rodziny po zmarłym jej członku. Takie prawo zapewnia, każdemu obywatelowi w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego, pozostawania bez pracy nie z własnej woli i nieposiadania innych środków utrzymania, Konstytucja w art. 67. Niemniej jednak w art. 67 Konstytucji nie przesądza o formach realizacji prawa do zabezpieczenia społecznego. Pojęcie „zabezpieczenie społeczne” – zgodnie z ustabilizowaną terminologią – obejmuje całokształt świadczeń, jakie – ze środków publicznych – są przyznawane obywatelowi, będącemu w potrzebie. Szczegółowe unormowanie zakresu zabezpieczenia społecznego należy do ustawy zwykłej, te natomiast mogą to unormowanie ograniczać.
Ustrojodawca pozostawił ustawodawcy zwykłemu wybór rozwiązań i form zabezpieczenia społecznego, jakie ten uważa za optymalne z punktu widzenia potrzeb obywateli oraz wymogów rozwoju gospodarczego. Zasada sprawiedliwości społecznej ma charakter klauzuli generalnej, toteż nie wyznacza samodzielnie kierunku i treści rozwiązań w zakresie zabezpieczenia socjalnego obywateli. Ponadto prawo do zabezpieczenia społecznego traktować można jako zespół praw wzajemnie powiązanych, na które składają się w szczególności wzajemnie się uzupełniające prawo do ubezpieczenia społecznego (albo zaopatrzenia społecznego) i prawo do pomocy społecznej. Należy również zwrócić uwagę, iż „żaden obywatel, który znajduje się w jednej z sytuacji wskazanych w art. 67, nie może zostać pozbawiony świadczenia gwarantującego mu uzyskanie przynajmniej minimum życiowego. Wynika to także z nakazu ochrony godności człowieka. Dlatego też przy ustaleniu zabezpieczenia społecznego, wskazuje się jednak również, że stopień pokrycia potrzeb osób uprawnionych jest zależny od poziomu ogólnej zamożności społeczeństwa i od stanu finansów publicznych.
Wydanie wyroku przez Trybunał Konstytucyjny jest dopuszczalne tylko w sytuacji, gdy w konkretnym przypadku doszło do naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw, a osoba wnosząca skargę konstytucyjną oparła ją na twierdzeniu, iż nastąpiło naruszenie, takich przysługujących jej praw. Trybunał Konstytucyjny po zbadaniu wniesionej skargi przez Eugenie Malinowską, z całą stanowczości słusznie stwierdził, iż w tym przypadku nie zostały złamane praw obywatela Rzeczpospolitej.
Barbara Świrad
Źródła:
L. Garlicki, Konstytucja RP. Komentarz, Warszawa 2003
J. Potrzeszcz, Zasada równości w orzecznictwie polskiego Trybunału Konstytucyjnego dotyczącym skargi konstytucyjnej, [w:] Polska kultura prawna a proces integracji europejskiej, pod red. S. Wronkowskiej, Zakamycze 2005,
P. Winczorek, Komentarz do Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., Warszawa 2000
T. Zieliński, Ubezpieczenia społeczne pracowników, Warszawa 1994
Wyrok TK z 8 maja 2000 r., sygn. SK 22/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 107
Wyrok TK z 20 listopada 2001 r., sygn. SK15/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 252
Wyrok TK z dnia 7 września 2004 r. Sygn. akt SK 30/03, OTK ZU nr 8/A/2004, poz. 82.
Osobami uprawnionymi do otrzymywania renty rodzinnej są następujący członkowie rodziny:
• dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione,
• przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej,
• małżonek (wdowa i wdowiec),
• rodzice (również ojczym, macocha oraz osoby przysposabiające).
Eugenia Malinowska, spełniająca powyższe wytyczne dnia 6 marca 2008 r., wniosła skargę konstytucyjną o zbadanie zgodności: art. 57 ust. 1 w związku z art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z art. 67 ust. 1 w związku z art. 32 Konstytucji. Przepis ustawy stanowi, iż renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:
1) jest niezdolny do pracy,
2) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy,
3) niezdolność do pracy powstała w okresach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit.b, pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3-8 i 9 lit. a, pkt 10 lit. a, pkt 11-12, 13 lit. a, pkt 14 lit. a i pkt 15-17 oraz art. 7 pkt 1-4, 5 lit. a, pkt 6 i 12, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.
Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Natomiast art. 67 ust. 1 Konstytucji stanowi, iż "Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa", a art. 32 Konstytucji zakazuje dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny.
Stan faktyczny i prawny
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Olsztynie, decyzją z 28 listopada 2003 r., na podstawie zaskarżonego przepisu ustawy o emeryturach i rentach odmówił Justynie, Małgorzacie i Eugenii Malinowskiej prawa do renty po zmarłym ojcu i mężu, Czesławie Malinowskim. W uzasadnieniu wskazano, że fakt, iż wykazany ogólny staż pracy – 21 lat 10 miesięcy i 23 dni oraz zgon po upływie 18 miesięcy od ostatniego okresu ubezpieczenia powodują, że w momencie śmierci zmarły nie spełniał ustawowych warunków do otrzymania emerytury lub renty, co uniemożliwiło przyznanie renty członkom jego rodziny. Skarżąca wniosła odwołanie od tej decyzji do Sądu Okręgowego w Olsztynie – IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Sąd, po rozpoznaniu sprawy w wyroku z 16 czerwca 2004 r. (sygn. akt IV U 260/04), oddalił odwołanie, wskazując, iż zmarły nie spełniał koniecznych przesłanek uzyskania renty albo emerytury. Od powyższego wyroku skarżąca wniosła apelację, która została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z 2 grudnia 2004 r. (sygn. akt III AUa 1367/04).Postanowieniem z 27 czerwca 2005 r. (sygn. akt I UK 47/05), doręczonym skarżącej 2 września 2004 r., Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia kasacji do rozpoznania.
Trybunał Konstytucyjny po wstępnym rozpoznaniu skargi w zarządzeniu z 22 lutego 2006 r. odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie odnoszącym się do art. 57 ust. 2 w związku z art. 65 ust. 1 ust. o rentach i emeryturach. Skarżąca wniosła zażalenie na postanowienie o odmowie nadania biegu skardze konstytucyjnej. Postanowieniem z 12 lipca 2006 r. TK nie uwzględnił zażalenia. Skarga w pozostałym zakresie została przekazana do rozpoznania merytorycznego.
Skarżąca uzasadniając skargę konstytucyjną wskazała, iż zagwarantowana konstytucyjnie równość w zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy lub inwalidztwa (art. 67 ust. 1 w związku z art. 32 Konstytucji) została naruszona art. 57 ust. 1 i 2 w związku z art. 65 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach. Przepisy te – zdaniem skarżącej – uzależniając przyznanie renty rodzinnej od momentu śmierci, a nie okresu uiszczania obowiązkowych składek na ubezpieczeniespołeczne, stanowią naruszenie wskazanych wyżej przepisów Konstytucji oraz zasady równości i sprawiedliwości społecznej, a także wprowadzają nierówność rodzin osób zmarłych w zakresie prawa do renty rodzinnej.
Na tle przyjętych rozwiązań ustawowych dochodzi do tego, że osoba, której współmałżonek pracował stosunkowo krótko (5 lat), ale zmarł we wskazanym w ustawie o emeryturach i rentach okresie, jest uprzywilejowana w stosunku do osoby, której zmarły współmałżonek pracował znacznie dłużej (22 lata) – uiszczając tym samym przez znacznie dłuższy okres obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne, ale śmierć jego nastąpiła po upływie określonych w ustawie 18 miesięcy. Skarżąca uznaje, że dyskryminacja, jakiej doświadcza w dostępie do zabezpieczenia społecznego, nie może być zrównoważona poprzez prawo do opieki społecznej czy uznaniowych rent specjalnych, stanowiących jedynie uzupełnienie wobec ubezpieczenia i zaopatrzenia społecznego.
Innym argumentem podnoszonym przez skarżącą jest całkowite pozbawienie obywatela prawa do renty już po 18 miesiącach od ostatniego okresu składkowego. Pozbawienie prawa do jakiejkolwiek renty osób, których okres składkowy i nieskładkowy wynosi mniej niż 20 lat dla kobiet, a 25 lat dla mężczyzn oraz których niezdolność do pracy powstała po upływie 18 miesięcy od ostatniego okresu składkowego, uznaje za całkowicie dowolne i nieuzasadnione. Rozwiązanie to doprowadza bowiem do sytuacji, w której rodzina po zmarłym pracującym 22 lata i opłacającym obowiązkowe składki na ubezpieczenie społeczne nie nabywa prawa do jakiejkolwiek renty, jeżeli upłynął wyżej wskazany okres 18 miesięcy. Pozbawienie tym samym rodziny prawa do zabezpieczenia społecznego realizowanego w formie prawa do renty jest sprzeczne także z postulatem szczególnej ochrony rodziny i opieki nad rodziną ze strony Rzeczypospolitej Polskiej (art. 18 Konstytucji) oraz postulatem zapewnienia dobra rodziny przez państwo w polityce społecznej i gospodarczej, ze szczególną rolą państwa, jeśli chodzi o rodziny niepełne (art. 71 Konstytucji). Skarżąca kwestionuje zgodność z zasadą równości wobec prawa i równego traktowania przez władze publiczne przyjętego na tle przepisów ustawy o emeryturach i rentach uzależnienia ochrony obywatela od okoliczności, które dotyczą osoby zmarłej, a nie osoby ubiegającej się o rentę rodzinną.
W sprawie wziął udział Prokurator Generalny, który nie podzielił ani jednego poglądu skarżącej. Podobnie występując w imieniu Sejmu, Marszałek również stwierdził, iż przesłanki uprawniające do nabycia prawa do renty rodzinnej z powodu niezdolności do pracy, zawarte w art. 57 ust. 1 ust. o emeryturach i rentach, nie są niekonstytucyjne.
Trybunał Konstytucyjny rozpatrując skargę, uznał że „renta z tytułu niezdolności do pracy jest tylko jedną z form zabezpieczenia społecznego powiązaną z wymaganym okresem płacenia składek. Ustawodawca realizując określone, zagwarantowane w art. 67 Konstytucji, prawo do zabezpieczenia społecznego przewidział również w formie odrębnej ustaw warunki uzyskania pomocy społecznej. Przepis art. 57 ust. 1 określa wymogi, które muszą być spełnione do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy. Jednym z tych wymogów jest okoliczność wystąpienia niezdolności do pracy w wymienionych w tym przepisie okresach, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Jeżeli niezdolność do pracy (lub śmierć) nastąpiła w okresie późniejszym, ustawowe warunki są niespełnione. Niespełnienie wyznaczonych ustawowo wymogów dotyczących ubezpieczenia uniemożliwia uzyskanie odpowiednich świadczeń. Wszakże nie przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy nie wyklucza innych możliwości pomocy ze strony państwa w ramach ubezpieczeń społecznych lub pomocy społecznej. W świetle powyższego art. 57 ust. 1 w związku z art. 65 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie narusza art. 67 ust. 1 Konstytucji.
W odniesieniu do art. 32 Konstytucji w związku z art. 57 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach TK uważa, iż powstała niezdolność do pracy (w niniejszej sprawie chodziło o śmierć)nie jest uzależniona od długości okresu płacenia składek. Minimalny okres składkowy i nieskładkowy wymagany do uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy oraz moment, z upływem którego takie uprawnienie już nie przysługuje, zostały określone jednakowo dla wszystkich. Konstrukcja skarżonego przepisu nie wprowadza zróżnicowania, ponieważ zarówno osobie, która przepracowała 5 lat, jak i osobie z 22 letnim stażem pracy, jeżeli jej śmierć nastąpiła po upływie 18 miesięcy od ustania okresów wskazanych w ustawie, nie przysługuje renta z tytułu niezdolności do pracy, tym samym nie może zostać przyznana renta rodzinna po zmarłym.
W stosunku do niezgodności z art. 18 i art. 71 Konstytucji TK postanowił umorzyć postępowanie z uwagi na brak uzasadniających argumentów ze strony skarżącej.
Komentarz
Mając na uwadze powyższe stanowisko TK uważam w pełni za uzasadnione. Należy zauważyć, iż skarżąca domaga się renty rodzinnej, która jest prawem pochodnym. Renta rodzinna przysługuje tylko wówczas, gdy osoba zmarła, w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty. Ustawodawca bardzo wyraźnie dookreślił podmiot uprawniony, który może ubiegać się o przyznanie mu renty czy emerytury, a także wskazał na możliwość kontynuowania tegoż prawa przez członków rodziny najbliższej właśnie w postaci renty rodzinnej. Nie jest zasadne, przyznanie rodzinie po zmarłym pracującym 22 lata i opłacającym obowiązkowe składki na ubezpieczenie społeczne, prawa do renty rodzinnej, tak jak chciała tego skarżąca, tylko dlatego, że uderza to w jej poczucie sprawiedliwości społecznej. W demokratycznym kraju zasady funkcjonowania systemu ubezpieczeń społecznych wyznaczają ustawy. Ustawowy warunek okresu pobierania składek na ubezpieczenia społeczne oraz wieku ubezpieczonego ubiegającego się o rentę czy emeryturę jest w racjonalny. Nie można przyznać renty rodzinnej, powołując się tylko i wyłącznie na postulat zapewnienia dobra rodziny przez państwo w polityce społecznej i gospodarczej, ze szczególną rolą państwa, jeśli chodzi o rodziny niepełne ujęty w art. 71 Konstytucji, pomijając wszystkie jej wymogi ustawowe, które to stanowią o istocie instytucji ubezpieczenia.
Renta rodzinna, jak słusznie zauważył TK, jest jedną tylko z form zabezpieczenia społecznego rodziny po zmarłym jej członku. Takie prawo zapewnia, każdemu obywatelowi w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego, pozostawania bez pracy nie z własnej woli i nieposiadania innych środków utrzymania, Konstytucja w art. 67. Niemniej jednak w art. 67 Konstytucji nie przesądza o formach realizacji prawa do zabezpieczenia społecznego. Pojęcie „zabezpieczenie społeczne” – zgodnie z ustabilizowaną terminologią – obejmuje całokształt świadczeń, jakie – ze środków publicznych – są przyznawane obywatelowi, będącemu w potrzebie. Szczegółowe unormowanie zakresu zabezpieczenia społecznego należy do ustawy zwykłej, te natomiast mogą to unormowanie ograniczać.
Ustrojodawca pozostawił ustawodawcy zwykłemu wybór rozwiązań i form zabezpieczenia społecznego, jakie ten uważa za optymalne z punktu widzenia potrzeb obywateli oraz wymogów rozwoju gospodarczego. Zasada sprawiedliwości społecznej ma charakter klauzuli generalnej, toteż nie wyznacza samodzielnie kierunku i treści rozwiązań w zakresie zabezpieczenia socjalnego obywateli. Ponadto prawo do zabezpieczenia społecznego traktować można jako zespół praw wzajemnie powiązanych, na które składają się w szczególności wzajemnie się uzupełniające prawo do ubezpieczenia społecznego (albo zaopatrzenia społecznego) i prawo do pomocy społecznej. Należy również zwrócić uwagę, iż „żaden obywatel, który znajduje się w jednej z sytuacji wskazanych w art. 67, nie może zostać pozbawiony świadczenia gwarantującego mu uzyskanie przynajmniej minimum życiowego. Wynika to także z nakazu ochrony godności człowieka. Dlatego też przy ustaleniu zabezpieczenia społecznego, wskazuje się jednak również, że stopień pokrycia potrzeb osób uprawnionych jest zależny od poziomu ogólnej zamożności społeczeństwa i od stanu finansów publicznych.
Wydanie wyroku przez Trybunał Konstytucyjny jest dopuszczalne tylko w sytuacji, gdy w konkretnym przypadku doszło do naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw, a osoba wnosząca skargę konstytucyjną oparła ją na twierdzeniu, iż nastąpiło naruszenie, takich przysługujących jej praw. Trybunał Konstytucyjny po zbadaniu wniesionej skargi przez Eugenie Malinowską, z całą stanowczości słusznie stwierdził, iż w tym przypadku nie zostały złamane praw obywatela Rzeczpospolitej.
Barbara Świrad
Źródła:
L. Garlicki, Konstytucja RP. Komentarz, Warszawa 2003
J. Potrzeszcz, Zasada równości w orzecznictwie polskiego Trybunału Konstytucyjnego dotyczącym skargi konstytucyjnej, [w:] Polska kultura prawna a proces integracji europejskiej, pod red. S. Wronkowskiej, Zakamycze 2005,
P. Winczorek, Komentarz do Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., Warszawa 2000
T. Zieliński, Ubezpieczenia społeczne pracowników, Warszawa 1994
Wyrok TK z 8 maja 2000 r., sygn. SK 22/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 107
Wyrok TK z 20 listopada 2001 r., sygn. SK15/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 252
Wyrok TK z dnia 7 września 2004 r. Sygn. akt SK 30/03, OTK ZU nr 8/A/2004, poz. 82.
©2008 Wydział Prawa i Administracji UW. Wszelkie prawa zastrzeżone :: system CMS: MG
