Komentarz do dokumentu: Korbely przeciwko Węgrom (Orzeczenia)
Autor: Mariusz Lewandowski Data dodania: 2009-01-12 01:22:48
Sprawa Korbely przeciwko Węgrom należy do katalogu spraw dotyczących skarg kierowanych przeciwko byłym państwom bloku wschodniego. Państwa te po upadku wschodniego mocarstwa, odbudowywały swój ustrój polityczny i instytucjonalny, a także podejmowały w imię wymierzenia sprawiedliwości środki karne w stosunku do obywateli aktywnie uczestniczących w zbrodniach reżimu komunistycznego. Najczęściej dotyczy to czynów sprzed kilkudziesięciu lat, zatem wielokrotnie w konkretnych przypadkach dochodzi do przedawnienia ich ścigania oraz karalności, a możliwość naruszenia prawa karnego materialnego przez organy państwowe staje się realna.
Kolejną differentia specifica wskazanych spraw, w tym sprawy Korbely jest ich kontekst międzynarodowy. Zatem ETPCZ rozpatrując je porusza się zarówno na płaszczyźnie prawa krajowego (domestic law), jak i prawa międzynarodowego (international law).
Motywem przewodnim przedmiotowej sprawy jest zagadnienie konfliktu zbrojnego o charakterze wewnętrznym (non – international armed conflict), a także problematyka relacji między wielokrotnym zabójstwem (multiple homicide) oraz zbrodni przeciwko ludzkości (crimes against humanisty).
Należy dodać, iż sprawa Korbely w pewnych aspektach jest podobna do sprawy Kononov przeciwko Łotwie, gdzie Trybunał obszernie badał problematykę zbrodni wojennych na tle art. 7 EKPCZ.
Stan faktyczny oraz prawny
Skarżący Janos Korbely jest emerytowanym oficerem wojskowym. W czasie czynnej służby - jako kapitan - uczestniczył w działaniach podejmowanych przez armię w pierwszych dniach Rewolucji Węgierskiej w Budapeszcie (23 – 26 października 1956 roku). Dowodził on podczas misji przywrócenia porządku i rozbrojenia uczestników zamieszek, którzy przejęli kontrolę nad posterunkiem policji. W efekcie interwencji jego oddziałów, bez nawiązania walki sytuacja została opanowana. Jedynie domniemany przywódca grupy buntowników nie oddał posiadanej broni. W konsekwencji, w niejasnych okolicznościach skarżący oraz podlegli mu żołnierze otworzyli ogień do lidera grupy i jego rozbrojonych już towarzyszy. Przywódca, podobnie jak 3 innych uczestników zamieszek zginęli na miejscu lub w wyniku poniesionych ran (i).
Warto dodać, iż zdarzenie z uczestnictwem skarżącego miało miejsce w warunkach stanu wojennego (martial law), w którym odgórnie nakazane było zatrzymywać wszystkie osoby posiadające broń, a w razie konieczności stosować wobec nich siłę, w tym broń palną.
Dla sprawy ma znaczenie okoliczność, iż zamieszki jakie miały miejsce w Budapeszcie oraz które zwalczał skarżący stanowiły pierwszy epizod walk rewolucyjnych oraz wolnościowych, które przerodziły się w nie – międzynarodowy konflikt zbrojny, obejmujący siły zbrojne państwa oraz dysydenckie siły zbrojne. W stosunku do początkowej fazy tego konfliktu, relewantnej dla sprawy Korbely, kiedy to buntownicy nie działali w sposób zorganizowany – każda ich grupa niezależnie od siebie podejmowała nieskoordynowane akcje zaczepne, a także nie posiadali stałego dowództwa, zachodzi wątpliwość, czy już zaistniał wewnętrzny konflikt zbrojny uregulowany w Protokole Dodatkowym do Konwencji Genewskiej z dnia 8 czerwca 1977 roku. Stąd też Trybunał musiał znaleźć odpowiedź na pytanie, czy powyższą sytuację należy zakwalifikować do zamieszek, napięć, sporadycznych aktów przemocy itp., o których Protokół Dodatkowy expressis verbis stanowi jako nie objętych jego ochroną (ii).
Ponadto, kluczowe znaczenie ma uznanie, czy buntownicy, którzy zostali zatrzymani przez oddział skarżącego, a następnie ostrzelani należą do kategorii osób podlegających ochronie art. 3 Konwencji Genewskiej z dnia 12 sierpnia 1949 roku. Konstytutywną przesłanką w tym aspekcie jest nieuczestniczenie (czynne) przez jednostkę we wrogich działaniachhostilities)(iii).
Skarżącemu ostatecznie, pod długim i skomplikowanym postępowaniu karnym, angażującym Sąd Najwyższy, jak i stosowanie nadzwyczajnych środków zaskarżenia został wymierzony wyrok skazujący (pozbawienia wolności), uznający go winnym dokonania zbrodni przeciwko ludzkości, z tytułu popełnienia wielokrotnego zabójstwa (iv.
Na tym tle, skarżący wniósł skargę do ETPCZ na naruszenie art. 7 EKPCZ poprzez skazanie go czyn, które w czasie jego popełnienia nie stanowił zbrodni.
Postępowanie przed ETPCZ
Skarżący oraz rząd węgierski skorzystały z przywileju stron postępowania przed Trybunałem i złożyły stosowne oświadczenia. Skarżący w swoich uwagach podnosił, iż dopiero konflikt o znacznej intensywności pozwala zastosować dyspozycję art. 3 Konwencji Genewskiej. Zauważył także, iż w 1956 roku zbrodnie przeciwko ludzkości podlegały przedawnieniu, gdyż dopiero Konwencja ONZ z 1968 roku, która, co ważne, nie miała mocy wstecznej, zniosła instytucję przedawnienia w stosunku do tego rodzaju zbrodni.
Ponadto, skarżący zwrócił uwagę, iż zastrzelony przez niego buntownik został błędnie zakwalifikowany przez sądy krajowe jako osoba cywilna, podczas gdy posiadał przy sobie broń, a wcześniej sterroryzował przy jej użyciu osoby znajdujące się na posterunku policji (v).
Rząd węgierski podkreślił, iż wydarzenia z 1956 roku natychmiastowo przybrały charakter wewnętrznego konfliktu na dużą skalę, a tym samym nie mogą być uznane za zamieszki oraz indywidualne, sporadyczne akty przemocy, w przypadku których regulacje systemu Konwencji Genewskich nie znajdowałyby zastosowania. Wypowiedział się także w przedmiocie możliwości przewidzenia przez sprawcę ewentualnej odpowiedzialności karnej za jego czyny, tak ważnej w świetle art. 7 EKPCZ (vi).
Przystępując do merytorycznego rozpoznania sprawy ETPCZ, przypomniał generalne zasady (general principles) dotyczące art. 7, stanowiącego o zakazie retroaktywnego stosowania prawa. Wskazał, iż gwarancje wynikające z powołanego artykułu zajmują ważne miejsce w systemie ochrony na podstawie Konwencji oraz wskazują na niemożność derogacji zobowiązań z art. 7 w okresie wojny lub stanów nadzwyczajnych. Ponadto, wymagają dokonania interpretacji i stosowania art. 7 w sposób zapewniający skuteczną ochronę przed arbitralnym ściganiem, uznaniem winy i karą.
Dodatkowo, ETPCZ podniósł, iż ochrona art. 7 nie ogranicza się jedynie do zakazu wstecznego stosowania prawa karnego na szkodę oskarżonego. Jest w nim również zawarta zasada, że tylko prawo może rozstrzygać o istnieniu przestępstwa oraz określać rodzaj i granice wymiaru kary. Prawo karne nie może być traktowane rozszerzająco na niekorzyść oskarżonego, tytułem przykładu przez analogię (vii). Nie bez znaczenia pozostaje, iż ETPCZ w przedmiotowym orzeczeniu określił, iż ściganie oraz karanie zbrodni wojennych, a także zbrodni przeciwko ludzkości może zachodzić tylko przy zachowaniu gwarancji prawnych, inaczej byłoby jawnie sprzeczne z ochroną praw człowieka. Co istotne, międzynarodowe gwarancje prawne w tym zakresie nie mogą być zastępowane przez gwarancje udzielane na gruncie prawa krajowego (viii).
W sprawie Korbely ETPCZ przedmiotem swojej analizy uczynił, przede wszystkim, problematykę dostępności (accessibility) i przewidywalności (foreseeability) przepisów prawa, na podstawie których skarżący został skazany przez sądy krajowe (iX). Dla przypomnienia, skarżący został skazany w warunkach krajowych na podstawie art. 3 Konwencji Genewskiej za zbrodnie przeciwko ludzkości, którą stanowiło wielokrotne zabójstwo, tym samym obszarem badania Trybunału pod względem przytoczonych kryteriów jakościowych było wyłącznie prawo międzynarodowe (x).
Trybunał bezsprzecznie ustalił, iż Korbely był świadomy istnienia oraz obowiązywania Konwencji Genewskiej, co więcej jako oficer wojskowy miał obowiązek sumiennie zapoznać się z jej treścią.
Natomiast w kwestii możliwości przewidywalności skarżącego w chwili popełnienia czynu poniesienia odpowiedzialności karnej za ten czyn jako zbrodni przeciwko ludzkości Trybunał powziął wątpliwość, która dotyczyła okoliczności, czy czyn skarżącego spełniał takiej przesłanki zbrodni. Bezsprzecznym było, iż skarżący dopuścił się zabójstwa domniemanego przywódcy buntowników. W tym zakresie została spełniona jedna z przesłanek uznaniu dopuszczenia się zbrodni przeciwko ludzkości, jednakże art. 3 Konwencji Genewskiej wymaga wypełnienia pozostałych warunków (xi). Ponadto, znamiennym jest, iż do kwalifikacji czynu jako zbrodni przeciwko ludzkości konieczne jest, aby przedmiotowa zbrodnia nie stanowiła wyizolowanego/sporadycznego przypadku, lecz była elementem stałej praktyki (state action or policy) albo rozległym oraz systematycznym atakiem na ludność cywilną (widespread and systematic attaca on the civilian population).
W ocenie ETPCZ zabójstwo dokonane przez skarżącego nie spełniało powyższych przesłanek.
Cześć składu orzekającego miała jednak odmienne zdanie w tej ocenie, co zostało wyrażone w opiniach przeciwnych do orzeczenia. Należy zwrócić uwagę, iż zgodnie ze stanowiskiem mniejszości, działania podjęte przez skarżącego w 1956 roku, zwłaszcza użycie siły skierowanej przeciwko cywilom była nieodzowną częścią oddziaływania dyktatorskiego reżimu, który nieprzerwanie nękał na ludność cywilną. Mutatis mutandis, wyłamani z większości składu orzekającego ETPCZ sędziowie uznali, że nie sposób oddzielać incydentu z udziałem skarżącego od generalnego, systematycznego ataku w ramach reżimu totalitarnego, także z użyciem armii, na ludność cywilną jako stałej praktyki i polityki państwowej (xii)
Wymaga odnotowania, iż zdaniem Trybunału zabity buntownik, z tej racji, iż uczestniczył w ataku na posterunek policji, nosił broń, co więcej, prawdopodobnie przewodniczył całej grupie, musi być traktowany jako osoba uczestnicząca we wrogich działaniach, przez co nie objęta ochroną art. 3 KG (xiii).
W tych okolicznościach, mając na uwadze, iż czyn skarżącego na tle przyjętych standardów międzynarodowych nie wypełniał przesłanek zakwalifikowania go jako zbrodni przeciwko ludzkości, a domniemany przywódca grupy buntowników – zastrzelony przez skarżącego nie należał do kategorii osób osób cywilnych (nie–kombatantów) szczególnie chronionych dyspozycją art. 3 KG, nie istniały podstawy prawne w 1956 roku skazania skarżącego za zbrodnie przeciwko ludzkości.
W konsekwencji, Trybunał orzekł, iż Korbely został skazany przez sąd krajowy za zbrodnię, której nie był w stanie przewidzieć w chwili jej ewentualnego popełnienia, zatem w stosunku do niego władze państwa dopuściły się naruszenia art. 7 Konwencji Europejskiej. (xiv).
Na tle sprawy Kononov przeciwko Łotwie
Należy zauważyć, iż mimo, że sprawa Kononov przeciwko Łotwie (xv) zawiera pewne podobieństwa do przedmiotowej sprawy – podobny kontekst historyczny, taki sam zarzut skargi, to jest ona osadzona w innych okolicznościach faktycznych i stanie prawnym. Mianowicie, zbrodnia Kononova została dokonana podczas działań zbrojnych w czasie II wojny światowej i polegała na likwidacji mieszkańców łotewskiej wioski, a jej ofiarami obok domniemanych kolaborantów były także kobiety. Ponadto, czyn Kononova odznaczał się drastycznością i był dokonany intencjonalnie, zaś w przypadku Korbely zastrzelenie ofiary było przypadkowym skutkiem akcji jego oddziału, a nie jej celem samym w sobie.
Tym samym należy zauważyć, iż Trybunał rozpoznając przywołane sprawy przyjął inny tok procedowania. W sprawie Korbely skupił się na ustaleniu, czy zbrodnia dokonana przez skarżącego może, na tle standardów międzynarodowych, zostać uznana za zbrodnię przeciwko ludzości. Zaś w kazusie Kononova, gdzie powszechnie znane były drastyczne okoliczności śmierci mieszkańców wioski oraz militarny charakter egzekucji wykonywanej przez jego oddział, Trybunał położył akcent na analizie, czy jest możliwe retroaktywne stosowanie prawa karnego, penalizującego zbrodnie wojenne.
Na marginesie, w sprawie Kononov przeciwko Łotwie Trybunał doszedł do błędnych konkluzji, przede wszystkim, z tej racji, iż zaniechał rozpatrzenia skargi na tle ust. 2 art. 7, umożliwiającego sądzenie i karanie osoby winnej zachowań, które `w czasie popełnienia stanowiły czyn zagrożony karą według ogólnych zasad uznanych przez narody cywilizowane`, co zostało odpowiednio napiętnowane w opiniach przeciwnych do wyroku (xvi).
Mariusz Lewandowski
(i) Orzecz. Korbely przeciwko Węgrom z dnia 19 września 2008r., nr skargi 9174/02, 9 – 15
(ii) Protokół Dodatkowy (II) do Konwencji Genewskiej z 12 sierpnia 1949 r. dotyczący Ochrony ofiar niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych z dnia 8 czerwca 1977 r.
(iii) IV Konwencja Genewska dotycząca Ochrony cywilów w czasie wojny z dnia 12 sierpnia 1949r.
(iV) Korbely pko Węgrom, § 41
(v) Tamże, § 55 – 60
(vi) Tamże,§ 61 – 67
(vii) Tamże, § 69 – 72
(viii) Tamże, IV The particular characteristics of war crimes and crimes against humanity
(ix) Zob. orzecz. Streletz, Kessler i Krenz przeciwko Niemcom z dnia 22 marca 2001r., nr skargi 34044/96
(x) Korbely pko Węgrom, § 73 – 74
(xi) Zob. art. 3 IV Konwencji Genewskiej
(xii) Dissenting opinion of judge Loucaides
(xiii) Korbely pko Węgrom § 88 – 91
(xiv) Tamże, § 95
(xv) Wyrok Kononov przeciwko Łotwie z dnia 24 Lipca 2008r., nr skargi 36376/04
(xvi) Tamże, Joint dissenting opinion of Judges
Kolejną differentia specifica wskazanych spraw, w tym sprawy Korbely jest ich kontekst międzynarodowy. Zatem ETPCZ rozpatrując je porusza się zarówno na płaszczyźnie prawa krajowego (domestic law), jak i prawa międzynarodowego (international law).
Motywem przewodnim przedmiotowej sprawy jest zagadnienie konfliktu zbrojnego o charakterze wewnętrznym (non – international armed conflict), a także problematyka relacji między wielokrotnym zabójstwem (multiple homicide) oraz zbrodni przeciwko ludzkości (crimes against humanisty).
Należy dodać, iż sprawa Korbely w pewnych aspektach jest podobna do sprawy Kononov przeciwko Łotwie, gdzie Trybunał obszernie badał problematykę zbrodni wojennych na tle art. 7 EKPCZ.
Stan faktyczny oraz prawny
Skarżący Janos Korbely jest emerytowanym oficerem wojskowym. W czasie czynnej służby - jako kapitan - uczestniczył w działaniach podejmowanych przez armię w pierwszych dniach Rewolucji Węgierskiej w Budapeszcie (23 – 26 października 1956 roku). Dowodził on podczas misji przywrócenia porządku i rozbrojenia uczestników zamieszek, którzy przejęli kontrolę nad posterunkiem policji. W efekcie interwencji jego oddziałów, bez nawiązania walki sytuacja została opanowana. Jedynie domniemany przywódca grupy buntowników nie oddał posiadanej broni. W konsekwencji, w niejasnych okolicznościach skarżący oraz podlegli mu żołnierze otworzyli ogień do lidera grupy i jego rozbrojonych już towarzyszy. Przywódca, podobnie jak 3 innych uczestników zamieszek zginęli na miejscu lub w wyniku poniesionych ran (i).
Warto dodać, iż zdarzenie z uczestnictwem skarżącego miało miejsce w warunkach stanu wojennego (martial law), w którym odgórnie nakazane było zatrzymywać wszystkie osoby posiadające broń, a w razie konieczności stosować wobec nich siłę, w tym broń palną.
Dla sprawy ma znaczenie okoliczność, iż zamieszki jakie miały miejsce w Budapeszcie oraz które zwalczał skarżący stanowiły pierwszy epizod walk rewolucyjnych oraz wolnościowych, które przerodziły się w nie – międzynarodowy konflikt zbrojny, obejmujący siły zbrojne państwa oraz dysydenckie siły zbrojne. W stosunku do początkowej fazy tego konfliktu, relewantnej dla sprawy Korbely, kiedy to buntownicy nie działali w sposób zorganizowany – każda ich grupa niezależnie od siebie podejmowała nieskoordynowane akcje zaczepne, a także nie posiadali stałego dowództwa, zachodzi wątpliwość, czy już zaistniał wewnętrzny konflikt zbrojny uregulowany w Protokole Dodatkowym do Konwencji Genewskiej z dnia 8 czerwca 1977 roku. Stąd też Trybunał musiał znaleźć odpowiedź na pytanie, czy powyższą sytuację należy zakwalifikować do zamieszek, napięć, sporadycznych aktów przemocy itp., o których Protokół Dodatkowy expressis verbis stanowi jako nie objętych jego ochroną (ii).
Ponadto, kluczowe znaczenie ma uznanie, czy buntownicy, którzy zostali zatrzymani przez oddział skarżącego, a następnie ostrzelani należą do kategorii osób podlegających ochronie art. 3 Konwencji Genewskiej z dnia 12 sierpnia 1949 roku. Konstytutywną przesłanką w tym aspekcie jest nieuczestniczenie (czynne) przez jednostkę we wrogich działaniachhostilities)(iii).
Skarżącemu ostatecznie, pod długim i skomplikowanym postępowaniu karnym, angażującym Sąd Najwyższy, jak i stosowanie nadzwyczajnych środków zaskarżenia został wymierzony wyrok skazujący (pozbawienia wolności), uznający go winnym dokonania zbrodni przeciwko ludzkości, z tytułu popełnienia wielokrotnego zabójstwa (iv.
Na tym tle, skarżący wniósł skargę do ETPCZ na naruszenie art. 7 EKPCZ poprzez skazanie go czyn, które w czasie jego popełnienia nie stanowił zbrodni.
Postępowanie przed ETPCZ
Skarżący oraz rząd węgierski skorzystały z przywileju stron postępowania przed Trybunałem i złożyły stosowne oświadczenia. Skarżący w swoich uwagach podnosił, iż dopiero konflikt o znacznej intensywności pozwala zastosować dyspozycję art. 3 Konwencji Genewskiej. Zauważył także, iż w 1956 roku zbrodnie przeciwko ludzkości podlegały przedawnieniu, gdyż dopiero Konwencja ONZ z 1968 roku, która, co ważne, nie miała mocy wstecznej, zniosła instytucję przedawnienia w stosunku do tego rodzaju zbrodni.
Ponadto, skarżący zwrócił uwagę, iż zastrzelony przez niego buntownik został błędnie zakwalifikowany przez sądy krajowe jako osoba cywilna, podczas gdy posiadał przy sobie broń, a wcześniej sterroryzował przy jej użyciu osoby znajdujące się na posterunku policji (v).
Rząd węgierski podkreślił, iż wydarzenia z 1956 roku natychmiastowo przybrały charakter wewnętrznego konfliktu na dużą skalę, a tym samym nie mogą być uznane za zamieszki oraz indywidualne, sporadyczne akty przemocy, w przypadku których regulacje systemu Konwencji Genewskich nie znajdowałyby zastosowania. Wypowiedział się także w przedmiocie możliwości przewidzenia przez sprawcę ewentualnej odpowiedzialności karnej za jego czyny, tak ważnej w świetle art. 7 EKPCZ (vi).
Przystępując do merytorycznego rozpoznania sprawy ETPCZ, przypomniał generalne zasady (general principles) dotyczące art. 7, stanowiącego o zakazie retroaktywnego stosowania prawa. Wskazał, iż gwarancje wynikające z powołanego artykułu zajmują ważne miejsce w systemie ochrony na podstawie Konwencji oraz wskazują na niemożność derogacji zobowiązań z art. 7 w okresie wojny lub stanów nadzwyczajnych. Ponadto, wymagają dokonania interpretacji i stosowania art. 7 w sposób zapewniający skuteczną ochronę przed arbitralnym ściganiem, uznaniem winy i karą.
Dodatkowo, ETPCZ podniósł, iż ochrona art. 7 nie ogranicza się jedynie do zakazu wstecznego stosowania prawa karnego na szkodę oskarżonego. Jest w nim również zawarta zasada, że tylko prawo może rozstrzygać o istnieniu przestępstwa oraz określać rodzaj i granice wymiaru kary. Prawo karne nie może być traktowane rozszerzająco na niekorzyść oskarżonego, tytułem przykładu przez analogię (vii). Nie bez znaczenia pozostaje, iż ETPCZ w przedmiotowym orzeczeniu określił, iż ściganie oraz karanie zbrodni wojennych, a także zbrodni przeciwko ludzkości może zachodzić tylko przy zachowaniu gwarancji prawnych, inaczej byłoby jawnie sprzeczne z ochroną praw człowieka. Co istotne, międzynarodowe gwarancje prawne w tym zakresie nie mogą być zastępowane przez gwarancje udzielane na gruncie prawa krajowego (viii).
W sprawie Korbely ETPCZ przedmiotem swojej analizy uczynił, przede wszystkim, problematykę dostępności (accessibility) i przewidywalności (foreseeability) przepisów prawa, na podstawie których skarżący został skazany przez sądy krajowe (iX). Dla przypomnienia, skarżący został skazany w warunkach krajowych na podstawie art. 3 Konwencji Genewskiej za zbrodnie przeciwko ludzkości, którą stanowiło wielokrotne zabójstwo, tym samym obszarem badania Trybunału pod względem przytoczonych kryteriów jakościowych było wyłącznie prawo międzynarodowe (x).
Trybunał bezsprzecznie ustalił, iż Korbely był świadomy istnienia oraz obowiązywania Konwencji Genewskiej, co więcej jako oficer wojskowy miał obowiązek sumiennie zapoznać się z jej treścią.
Natomiast w kwestii możliwości przewidywalności skarżącego w chwili popełnienia czynu poniesienia odpowiedzialności karnej za ten czyn jako zbrodni przeciwko ludzkości Trybunał powziął wątpliwość, która dotyczyła okoliczności, czy czyn skarżącego spełniał takiej przesłanki zbrodni. Bezsprzecznym było, iż skarżący dopuścił się zabójstwa domniemanego przywódcy buntowników. W tym zakresie została spełniona jedna z przesłanek uznaniu dopuszczenia się zbrodni przeciwko ludzkości, jednakże art. 3 Konwencji Genewskiej wymaga wypełnienia pozostałych warunków (xi). Ponadto, znamiennym jest, iż do kwalifikacji czynu jako zbrodni przeciwko ludzkości konieczne jest, aby przedmiotowa zbrodnia nie stanowiła wyizolowanego/sporadycznego przypadku, lecz była elementem stałej praktyki (state action or policy) albo rozległym oraz systematycznym atakiem na ludność cywilną (widespread and systematic attaca on the civilian population).
W ocenie ETPCZ zabójstwo dokonane przez skarżącego nie spełniało powyższych przesłanek.
Cześć składu orzekającego miała jednak odmienne zdanie w tej ocenie, co zostało wyrażone w opiniach przeciwnych do orzeczenia. Należy zwrócić uwagę, iż zgodnie ze stanowiskiem mniejszości, działania podjęte przez skarżącego w 1956 roku, zwłaszcza użycie siły skierowanej przeciwko cywilom była nieodzowną częścią oddziaływania dyktatorskiego reżimu, który nieprzerwanie nękał na ludność cywilną. Mutatis mutandis, wyłamani z większości składu orzekającego ETPCZ sędziowie uznali, że nie sposób oddzielać incydentu z udziałem skarżącego od generalnego, systematycznego ataku w ramach reżimu totalitarnego, także z użyciem armii, na ludność cywilną jako stałej praktyki i polityki państwowej (xii)
Wymaga odnotowania, iż zdaniem Trybunału zabity buntownik, z tej racji, iż uczestniczył w ataku na posterunek policji, nosił broń, co więcej, prawdopodobnie przewodniczył całej grupie, musi być traktowany jako osoba uczestnicząca we wrogich działaniach, przez co nie objęta ochroną art. 3 KG (xiii).
W tych okolicznościach, mając na uwadze, iż czyn skarżącego na tle przyjętych standardów międzynarodowych nie wypełniał przesłanek zakwalifikowania go jako zbrodni przeciwko ludzkości, a domniemany przywódca grupy buntowników – zastrzelony przez skarżącego nie należał do kategorii osób osób cywilnych (nie–kombatantów) szczególnie chronionych dyspozycją art. 3 KG, nie istniały podstawy prawne w 1956 roku skazania skarżącego za zbrodnie przeciwko ludzkości.
W konsekwencji, Trybunał orzekł, iż Korbely został skazany przez sąd krajowy za zbrodnię, której nie był w stanie przewidzieć w chwili jej ewentualnego popełnienia, zatem w stosunku do niego władze państwa dopuściły się naruszenia art. 7 Konwencji Europejskiej. (xiv).
Na tle sprawy Kononov przeciwko Łotwie
Należy zauważyć, iż mimo, że sprawa Kononov przeciwko Łotwie (xv) zawiera pewne podobieństwa do przedmiotowej sprawy – podobny kontekst historyczny, taki sam zarzut skargi, to jest ona osadzona w innych okolicznościach faktycznych i stanie prawnym. Mianowicie, zbrodnia Kononova została dokonana podczas działań zbrojnych w czasie II wojny światowej i polegała na likwidacji mieszkańców łotewskiej wioski, a jej ofiarami obok domniemanych kolaborantów były także kobiety. Ponadto, czyn Kononova odznaczał się drastycznością i był dokonany intencjonalnie, zaś w przypadku Korbely zastrzelenie ofiary było przypadkowym skutkiem akcji jego oddziału, a nie jej celem samym w sobie.
Tym samym należy zauważyć, iż Trybunał rozpoznając przywołane sprawy przyjął inny tok procedowania. W sprawie Korbely skupił się na ustaleniu, czy zbrodnia dokonana przez skarżącego może, na tle standardów międzynarodowych, zostać uznana za zbrodnię przeciwko ludzości. Zaś w kazusie Kononova, gdzie powszechnie znane były drastyczne okoliczności śmierci mieszkańców wioski oraz militarny charakter egzekucji wykonywanej przez jego oddział, Trybunał położył akcent na analizie, czy jest możliwe retroaktywne stosowanie prawa karnego, penalizującego zbrodnie wojenne.
Na marginesie, w sprawie Kononov przeciwko Łotwie Trybunał doszedł do błędnych konkluzji, przede wszystkim, z tej racji, iż zaniechał rozpatrzenia skargi na tle ust. 2 art. 7, umożliwiającego sądzenie i karanie osoby winnej zachowań, które `w czasie popełnienia stanowiły czyn zagrożony karą według ogólnych zasad uznanych przez narody cywilizowane`, co zostało odpowiednio napiętnowane w opiniach przeciwnych do wyroku (xvi).
Mariusz Lewandowski
(i) Orzecz. Korbely przeciwko Węgrom z dnia 19 września 2008r., nr skargi 9174/02, 9 – 15
(ii) Protokół Dodatkowy (II) do Konwencji Genewskiej z 12 sierpnia 1949 r. dotyczący Ochrony ofiar niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych z dnia 8 czerwca 1977 r.
(iii) IV Konwencja Genewska dotycząca Ochrony cywilów w czasie wojny z dnia 12 sierpnia 1949r.
(iV) Korbely pko Węgrom, § 41
(v) Tamże, § 55 – 60
(vi) Tamże,§ 61 – 67
(vii) Tamże, § 69 – 72
(viii) Tamże, IV The particular characteristics of war crimes and crimes against humanity
(ix) Zob. orzecz. Streletz, Kessler i Krenz przeciwko Niemcom z dnia 22 marca 2001r., nr skargi 34044/96
(x) Korbely pko Węgrom, § 73 – 74
(xi) Zob. art. 3 IV Konwencji Genewskiej
(xii) Dissenting opinion of judge Loucaides
(xiii) Korbely pko Węgrom § 88 – 91
(xiv) Tamże, § 95
(xv) Wyrok Kononov przeciwko Łotwie z dnia 24 Lipca 2008r., nr skargi 36376/04
(xvi) Tamże, Joint dissenting opinion of Judges
©2008 Wydział Prawa i Administracji UW. Wszelkie prawa zastrzeżone :: system CMS: MG
