Polska będąc członkiem Unii Europejskiej, zobligowana jest do respektowania prawa europejskiego. Niemniej jednak w kwestii związków homoseksualnych nie obowiązuje „dyrektywa ramowa”, a Parlament Europejski jedynie zalecił państwom członkom eliminacje przeszkód w legalizacji owych związków.
W ustawodawstwie polskim, nie ma przyzwolenia na związki partnerskie czy też związki małżeńskie osób tej samej płci. Jedyną instytucja prawnie regulującą związek dwojga osób tj. kobiety i mężczyzny, jest małżeństwo. I o ile kwestia legalizacji par homoseksualnych na terytorium państwa polskiego jest ściśle określona, i nie ma zezwolenia an zawieranie takich związków, to jednak prawo polskie nie może zakazać zawierania związków homoseksualnych obywatelom polskim na terytorium innych niż Polska państw członkowskich.
Uniemożliwienie zawarcia związków partnerskich przez obywateli polskich w innym kraju członkowskim stanowiłoby złamanie art. 18 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, który zezwala na przemieszczanie się i osiedlanie na terytorium dowolnego państwa członkowskiego i korzystania z uprawnień przewidzianych w prawodawstwie tego państwa.
Orzeczenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 6 sierpnia 2008 r. nie rozstrzyga bezpośrednio kwestii zezwolenia na zawierania czy to związków partnerskich czy małżeńskich homoseksualistów, lecz pośrednio wskazuje na utrudnienia jakie spotkały Polkę, chcącą zalegalizować swój związek z osobą tej samej płci na terenie Niemiec.
Pani XY 25 lutego 2008 wystąpiła do Urzędu Miejskiego Wydziału Spraw Obywatelskich z wnioskiem o wydanie zaświadczenia o stanie cywilnym. W uzasadnieniu skierowanego pisma podała, iż jest ono konieczne do przedłożenia w Urzędzie Stanu Cywilnego w Niemczech w celach zawarcia związku partnerskiego. Związki te zostały dopuszczone w Niemczech w ustawą z dnia 16 lutego 2001 r., i po ich rejestracji partnerzy nabywają np. takie same prawa alimentacyjne oraz spadkowe.
Decyzją z dnia 27 lutego 2008 r. Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego odmówił wydania zaświadczenia o stanie cywilnym, koniecznego do zawarcia związku partnerskiego. W uzasadnieniu wskazano, że wnioskodawczyni nie miała interesu prawnego do wystąpienia o wydanie zaświadczenia o stanie cywilnym. Ponadto Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego nie ma prawa do wydania zaświadczenia o stanie cywilnym dla osób, które zmierzają zawrzeć związek partnerski poza granicami Rzeczpospolite Polskiej.
Jako podstawę prawną tej decyzji podano
art. 104 § 1 kpa (forma załatwienia sprawy-decyzja),
art. 217 kpa (warunki wydania zaświadczenia),
art. 218 § 1 kpa (obowiązki wydania zaświadczenia),
art. 7 ust. 1 pkt 2 oraz ust. 4 (forma czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego),
art. 71 („Obywatel polski lub zamieszkały w Polsce cudzoziemiec niemający obywatelstwa żadnego państwa zamierzający zawrzeć małżeństwo za granicą może otrzymać zaświadczenie, że zgodnie z prawem polskim może on zawrzeć małżeństwo”),
art. 79 (Z ksiąg stanu cywilnego wydaje się; 1. Odpisy zupełne i skrócone aktów stanu cywilnego, 2. Zaświadczenia o dokonanych w księgach stanu cywilnego wpisach lub o ich braku, 3.zaświadczenia o zaginięciu lub umieszczeniu księgi stanu cywilego”) ustawy z dnia 29 września 1986 r. prawo o aktach stanu cywilnego
oraz art. 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (przesłanki zawarcia małżeństwa).
Pani XY od decyzji wniosła odwołanie podnosząc naruszenie przepisów prawa materialnego w szczególności art. 8 (zasada pogłębionego zaufania) oraz art. 218 § 1 kpa (obowiązek wydania zaświadczenia), art. 32 ust 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej (zakaz dyskryminacji) oraz art. 18 Trybunału ustanawiającego Wspólnotę Europejską .
Wojewoda gdański 16 kwietnia 2008 r. utrzymała w mocy zaskarżoną decyzje. Organ potrzymał stanowisko I instancji w kwestii braku interesu prawnego po stronie wnioskującej, gdyż ustawodawstwo polskie nie przewiduje związków partnerskich. Ponadto organ podniósł, iż Kierownik Urzędu Cywilnego na podstawie art. 71 ustawy o aktach stanu cywilnego jest uprawniony do wydawania zaświadczenia stwierdzającego, że zgodnie z prawem polskim wnioskująca może on zawrzeć małżeństwo, a ponieważ zamierza zawrzeć związek partnerski, to nie może otrzymać takiego zaświadczenia.
Wnioskodawczyni podtrzymując swoje stanowisko, w kolejnym piśmie podała ze jej zdaniem zaskarżona decyzja została wydana na podstawie aktu prawa wewnętrznego tj. instrukcji Zasady Dyrektora Departamentu Rozwoju Informatyki i Systemu Rejestrów Państwowych Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 3 kwietnia 2002 r. skierowanej do wszystkich wojewodów -zakazująca wydawania zaświadczeń w celach zawarcia małżeństwa bądź zawiązku partnerskiego, co stanowi naruszenie zasady wyrażonej w art. 6 kpa (Organ administracji działa na podstawie przepisów prawa).
W ostateczności sprawę rozstrzygnął Wojewódzki Sąd administracyjny, uznając nieważność zaskarżonej decyzji oraz poprzedzającej ją decyzji organu pierwszej instancji, a ponadto wskazał szereg uchybień ze strony rozstrzygających wniosek.
Przede wszystkim, należy zwróci uwagę iż art. 83 ust. 1 ustawy wskazuje, że odpisy oraz zaświadczenia określone w art. 79 wydaje się, między innymi, na wniosek osoby, której stan cywilny został w akcie stwierdzony, a zatem Pani XY warunek ten spełniła. Ponadto przytaczany art. 71 ust. 1 to szczególny rodzaj zaświadczenia, który przewiduje ustawa, zgodnie z którym obywatel polski lub zamieszkały w Polsce cudzoziemiec nie mający obywatelstwa żadnego państwa zamierzający zawrzeć małżeństwo za granicą może otrzymać zaświadczenie stwierdzające, że zgodnie z prawem polskim może on zawrzeć małżeństwo. Gdyby jednak kierownik stanu cywilnego uznała, iż nie może wydać tegoż zaświadczenia, po na podstawie art. 7 ust. 2 ustawy, powiadamia na piśmie osobę zainteresowaną o przyczynach odmowy, zaś osoba zainteresowana w terminie 14 dni od dnia doręczenia jej pisma może wystąpić z wnioskiem do sądu rejonowego właściwego ze względu na siedzibę urzędu stanu cywilnego o rozstrzygnięcie, czy okoliczności przedstawione przez kierownika urzędu stanu cywilnego uzasadniają odmowę dokonania czynności.
Problem w powyższej sytuacji wziął się stad, iż postępowaniu poprzedzającym wydanie zaświadczenia na podstawie art. 71 ust. 1 ustawy Kierownik stanu cywilnego powziął zbadać czy, z kim i gdzie wnioskodawczyni zamierza zawrzeć związek małżeński, jak również rzeczywistej intencje wnioskującej, co nie leżało w jego kompetencji. Do jego obowiązków należało jedynie sprawdzenie, czy wnioskodawczyni spełnia wymagane prawem polskim przesłanki niezbędne dla zawarcia związku małżeńskiego.
Przyczyna powstania problemu jest również brak jednoznacznego pojęcie zaświadczenia o stanie cywilnym na gruncie ustawy o aktach stanu cywilnego, toteż rzeczą organu rzeczą organu I instancji, rozpatrującego wniosek skarżącej było zgodnie z art. 8 i 9 k.p.a. poinformowanie jej jakiego rodzaju zaświadczenia dotyczące stanu cywilnego może ona uzyskać na gruncie obowiązujących przepisów ustawy i zobowiązanie jej do sprecyzowania wniosku. Wówczas skarżąca mogłaby dookreślić swoje żądanie, iż wnosi o wydanie zaświadczenia o dokonanych w księgach stanu cywilnego wpisach lub o ich braku, a dokładniej organu byłoby wydanie takiego zaświadczenia ad hoc.
Głęboko ukryty brak tolerancji wobec homoseksualistów spowodował tak wielkie zamieszanie, bo proszę zauważy że gdyby skarżąca zwróciła się o wydanie zaświadczenia w trybie art. 71 ust. 1 ustawy to organ administracji dokonałby ustaleń dotyczących jej osoby w zakresie przesłanek zdolności do zawarcie związku małżeńskiego według prawa polskiego i w zależności od wyniku tych ustaleń wydałby stosowne zaświadczenie bez przeszkód.
W tym przypadku, Pani XY nie chciała zawrzeć związku małżeńskiego w Polsce, ale ponieważ ujawniła, w jakim celu potrzebuje zaświadczenie, to wydający je Organ wszelkie przepisy zinterpretował na niekorzyść. Wyrok WSA podkreślił więc, że zamierzony sposób wykorzystania uzyskanego zaświadczenia przez wnioskodawczynię nie może mieć żadnego wpływu na czynności organu, skoro jako obywatelka polska ma ona prawo taki dokument uzyskać.
Jak słusznie zauważył WSA, obywatel ma prawo domagać się wydania takiego zaświadczenia, bez motywowania swego wniosku, a przesłanką odmowy nie może być w żadnej mierze ujawniona przez organ motywacja wnioskodawcy. Nie upoważnia do tego użyte w art. 71 ust. 1 ustawy sformułowanie "...zamierzający zawrzeć małżeństwo...", które korespondować ma z drugą częścią przepisu "...może otrzymać zaświadczenie, stwierdzające, że zgodnie z prawem polskim może on zawrzeć małżeństwo". Użycie takiego stylistycznego określenia osoby wnioskodawcy wynika z domniemania, (potwierdzającego się zapewne w większości przypadków), że wystąpienie z wnioskiem o takie zaświadczenie łączy się z zamiarem zawarcia małżeństwa. Przyjęcie natomiast, że brak zamiaru zawarcia małżeństwa wyklucza wydanie zaświadczenia z art. 71 ust. 1 ustawy, prowadziłoby do kuriozalnego w istocie wniosku, że organy administracji upoważnione są do również do badania najbardziej osobistych zamiarów i intencji obywateli. Takie uprawnienia organów administracji nie dają się pogodzić z istotą demokratycznego państwa prawnego, jakim jest według art. 2 Konstytucji RP Rzeczpospolita Polska.
Ponadto żaden przepis ustawy nie uzależnia wydania zaświadczenia dotyczącego stanu cywilnego wnioskodawcy od wykazania przez niego interesu prawnego. Wręcz przeciwnie art. 83 ust. 1 ustawy wskazuje wprost osobę, której akt stanu cywilnego dotyczy jako jedną z uprawnionych do żądania zaświadczenia na podstawie art. 79 ustawy, zaś art. 71 ust. 1 ustawy wskazuje osobę, której status prawny (w zakresie zdolności do zawarcia związku małżeńskiego) zaświadczenie ma potwierdzać jako jedyną uprawnioną do żądania takiego zaświadczenia.
Brak tolerancji i szerokiego spojrzenia na świat, a tym samym giętkości w rozstrzyganiu problemów prawnych niestety powoduje, iż osoby homoseksualne są dyskryminowane. Rozpatrujący wniosek Pani XY, urzędnicy nie znaleźli ani jednego pozytywnego argumentu za przyznaniem takiego wniosku. Wniosek został rozpatrzony przez pryzmat „interesu”, jaki wnioskodawczyni miała wykazać, wnosząc o jego wydanie. Wymóg przedstawienia interesu prawnego łamie zasadę demokratycznego państwa.
Ponadto art. 41 Konstytucji Rzeczpospolitej zapewnia wolność osobistą każdemu obywatelowi, a jak widać urzędnicy swoją decyzją chcieli uniemożliwić zawarcie związku partnerskiego Pani XY. Dlatego też Słusznie Sąd Administracyjny uchylił obie wcześniejsze decyzję, a dokonując rzetelnej interpretacji przepisów ustawy o aktach stanu cywilnego, udzielił tym samym odpowiedzi czy obywatele Rzeczpospolitej Polskiej mogą uzyskiwać zaświadczenia o stanie cywilnym w celu zawarcia związku partnerskiego czy małżeństwa osób tej samej płci na terenie krajów, gdzie owe formy są dopuszczalne.
Barbara Świrad