Orzeczenie: S. i Marper przeciwko Wielkiej Brytanii
Bezterminowe przechowywanie danych zawartych w profilach DNA, próbkach komórkowych oraz odciskach linii papilarnych osób, wobec których zakończono postępowanie karne bez skazania, stanowi naruszenie art. 8 Konwencji (prawo do ochrony życia prywatnego).
Europejski Trybunał Praw Człowieka
Wyrok Wielkiej Izby
S. i Marper p. Zjednoczonemu Królestwu
Europejski Trybunał Praw Człowieka ogłosił dziś wyrok w czasie publicznego posiedzenia Wielkiej Izby w sprawie S. i Marper przeciwko Wielkiej Brytanii (zgłoszenie nr 30562/04 i 30566/04).
Trybunał orzekł jednomyślnie, że:
- doszło do naruszenia Artykułu 8 (prawo do poszanowania prywatności i życia rodzinnego) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
- niezasadnym było osobne rozpatrywanie skargi na naruszenie Artykułu 14 (zakaz dyskryminacji) Konwencji
Na zasadzie Artykułu 41 (słuszne zadośćuczynienie) Trybunał stwierdził, że wykazane naruszenie, ze skutkami jakie miałoby ono w przyszłości, może zostać uznane za wystarczającą podstawę do przyznania powodom słusznego zadośćuczynienia za poniesioną przez nich szkodę niemajątkową. Zauważono również, iż w myśl Artykułu 46 Konwencji pozwane Państwo winno implementować do swego porządku krajowego środki o charakterze powszechnym i/lub indywidualnym, by zapewnić powodom, jaki i innym osobom poszanowanie ich prawa do prywatności. Trybunał przyznał powodom kwotę wysokości 42 000 euro tytułem zwrotu kosztów i poniesionych wydatków, pomniejszoną o 2613,07 euro już przekazane w postaci pomocy prawnej.
1. Stan faktyczny
Powodowie S. i Michael Marper, oboje obywatele brytyjscy, urodzili się odpowiednio w 1989 i 1963 roku. Zamieszkują w Sheffield w Zjednoczonym Królestwie.
Sprawa dotyczyła przechowywania przez władze odcisków palców, próbek biologicznych i profili DNA obu powodów już po tym, gdy toczące się przeciw nim postępowania karne zostały odpowiednio zakończone wyrokiem uniewinniającym lub umorzone.
19 stycznia 2001 roku S. został aresztowany i oskarżony o usiłowanie rozboju. W momencie zatrzymania miał jedenaście lat. Pobrano od niego odciski palców i próbki DNA. Został uniewinniony 14 czerwca 2001. Pana Marpera zatrzymano 13 marca 2001 roku pod zarzutem szykanowania swojej partnerki. Także od niego pobrano odciski palców i próbki DNA. 14 czerwca 2001 postępowanie zostało formalnie umorzone, a on i jego partnerka pogodzili się.
Gdy postępowania zostały zakończone obaj powodowie bezskutecznie wnosili by ich odciski palców, próbki i profile DNA zniszczono. Informacje te w dalszym ciągu znajdowały się w systemie na podstawie przepisów umożliwiających ich bezterminowe przechowywanie.
2. Postępowanie i skład Trybunału
Skargę wniesiono do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dnia 16 sierpnia 2004 i uznano za dopuszczalną 16 stycznia 2007 roku. Izba, do której sprawę skierowano zdecydowała się ją przekazać do rozpatrzenia Wielkiej Izbie 10 lipca 2007.
Narodowe Porozumienie na rzecz Wolności Obywatelskich i Privacy International zostały dopuszczone do udziału w postępowaniu pisemnym przed Wielką Izbą.
Otwarte posiedzenie miało miejsce w siedzibie Trybunału w Strasbourgu dnia 27 lutego 2008 roku.
Wyrok wydała Wielka Izba w składzie 17 sędziów:
Jean-Paul Costa (Fancja), Przewodniczący
Christos Rozakis (Grecja,
Nicolas Bratza (Wielka Brytania),
Peer Lorenzen (Dania),
Françoise Tulkens (Belgia),
Josep Casadevall (Andora),
Giovanni Bonello (Malta)
Corneliu Bîrsan (Rumunia),
Nina Vajić (Chorwacja),
Anatoly Kovler (Rosja),
Stanislav Pavlovschi (Mołdawia),
Egbert Myjer (Holandia),
Danutė Jočienė (Litwa),
Ján Šikuta (Słowacja),
Mark Villiger (Szwajcaria),
Päivi Hirvelä (Finlandia),
Ledi Bianku (Albania), sędziowie
jak również Michael O'Boyle, Zastępca Referendarza
3.Streszczenie wyroku
Skarga
Powodowie zaskarżyli przetrzymywanie przez władze ich odcisków palców, próbek biologicznych i profili DNA po uniewinnieniu lub umorzeniu postępowania jako działania naruszające Artykuł 8 i 14 Konwencji.
Decyzja Trybunału
Artykuł 8
Trybunał zauważył, iż próbki biologiczne zawierały wiele delikatnych, osobistych informacji o osobie, wliczając w to dane o stanie zdrowia. Co więcej, w próbkach znajduje się niepowtarzalny kod genetyczny niezwykle ważny nie tylko dla danej osoby, ale także dla jej bliskich. Zważywszy na charakter i ilość informacji zawartych w próbkach ich przechowywanie bez wyraźnego powodu musi zostać uznane za naruszające prawo do poszanowania prywatności osób, których sprawa dotyczy.
W ocenie Trybunału możliwość wykorzystania profili DNA do identyfikacji powiązań genetycznych między pewnymi osobami już sama w sobie pozwala dojść do wniosku, iż ich przechowywanie godzi w prawo do prywatności tych ludzi. Również fakt, iż profile DNA dostarczyć mogą informacji na temat pochodzenia etnicznego czyni ich przechowywanie kwestią niezwykle delikatną i potencjalnie naruszającą prawo do prywatności.
Trybunał uznał, że przechowywanie zarówno próbek i profili DNA prowadzi do naruszenia prawa powodów do poszanowania życia prywatnego, jak rozumiane jest ono w Artykule 8 par. 1 Konwencji.
Od powodów pobrano odciski palców w kontekście toczących się postępowań karnych, a następnie informacje te zapisano w krajowej bazie danych w celu stałego przechowywania i przetwarzania. Jak zauważono, z racji wielości danych jakie ze sobą niosą, przechowywanie próbek biologicznych i profili DNA wpływało znacznie mocniej na życie prywatne powodów, aniżeli miało to miejsce w wypadku odcisków palców. Niemniej, nie wpłynęło to na ocenę Trybunału, który uznał, iż przechowywania informacji o tych ostatnich, bez zgody osób zainteresowanych, nie można jednak uznać za fakt bez znaczenia. Przechowywanie danych o odciskach palców rodzić będzie zapewne obawy co do poszanowania prywatności i doprowadzi do naruszenia tego prawa.
Trybunał odnotował, iż w myśl rozdziału 64 ustawy z 1984 r. (1984 Act), odciski palców i próbki pobrane od osób w toku śledztwa w sprawie przestępstwa mogły być dalej przechowywane także po tym, gdy spełniły już swoje zadanie. W związku z tym przechowywanie odcisków palców, próbek i profili DNA powodów miało pełne umocowanie na gruncie prawa krajowego.
Nie zmienia to jednak faktu, iż Rozdział 64 jest daleko mniej precyzyjny, gdy chodzi o warunku przechowywania i wykorzystywania informacji osobistych.
Trybunał uznał, że w tym kontekście, nieodzowną są jasne i szczegółowe przepisy regulujące kwestię zakresu i stosowania środków, jak również zapewniające minimalne choćby gwarancje prawne. Trybunał nie uznał za stosowane orzekać, czy Rozdział 64 spełnia wymagania zawarte w Artykule 8 par. 2 Konwencji odnośnie niezbędności takiej ingerencji w demokratycznym społeczeństwie.
Trybunał zgodził się z twierdzeniem, że przechowywanie danych o odciskach palców i DNA miało służyć słusznemu celowi – identyfikacji, a tym samym zapobieganiu przestępczości.
Trybunał zauważył, że odciski palców, profile DNA i próbki biologicznych stanowią dane osobowe w rozumieniu Konwencji Rady Europy z roku 1981 o ochronie osób w związku z automatycznym przetwarzaniem informacji.
Trybunał wskazał również, że prawo krajowe powinno zawierać odpowiednie mechanizmy ochronne, w celu zapobieżenia takiego wykorzystania informacji osobistych, które naruszałoby Artykuł 8 Konwencji. Trybunał podniósł, iż potrzeba takiej ochrona wzrasta, gdy ma się do czynienia z procesem automatycznego przetwarzania danych. Wykorzystywanie ich do celów policyjnych nie może być usprawiedliwieniem mniejszej ochrony.
Interes osób, których dotyczy sprawa, jak i całego społeczeństwa co do ochrony informacji osobistych, a w tym odcisków palców i danych dotyczących DNA, można naruszyć jeśli w grę wchodzi interes publiczny, taki jak zapobieganie przestępczości (Trybunał odniósł się do Artykułu 9 Konwencji Ochrony Danych). Niemniej, osobisty charakter informacji, o których mowa zobowiązały Trybunał do dogłębnej analizy jakichkolwiek środków krajowych zezwalających na ich gromadzenie bez zgody zainteresowanych osób.
Pytaniem, na które w przedmiotowej sprawie odpowiedzieć musiał Trybunał było to, czy przechowywanie odcisków palców i informacji o DNA powodów, jako osób, które były podejrzane o przestępstwo, ale nie skazane, okazało się rzeczywiście niezbędne w społeczeństwie demokratycznym.
Trybunał wziął pod uwagę podstawowe zasady odpowiednich/podobnych instrumentów Rady Europy, a także regulacje prawne i praktykę Państw-Stron, które wprowadzają wymóg, by sposób gromadzenia danych był równoważny do jego celu, jak i ograniczony w czasie przechowywania takich informacji. Zasady te były w sposób konsekwentny stosowane przez Państwa-Strony w obszarze działań policyjnych, w zgodzie z przepisami Konwencji o Ochronie Danych z 1981 roku oraz późniejszymi Rekomendacjami Komitetu Ministrów Rady Europy.
Jeśli mowa o próbkach DNA, to większość Państw-Stron dopuszczała ich pobieranie w toku postępowania karnego tylko od osób podejrzanych o przestępstwa pewnej wagi. W większości Państw-Stron, w których bazy DNA działają, jakiekolwiek próbki, lub stworzone na ich podstawie profile miano zniszczyć natychmiastowo lub w określonym terminie w przypadku uniewinnienia lub umorzenia postępowania. Kilka Państw-Stron przewidywało pewne wyjątki od tej zasady.
Trybunał zauważył, iż Anglia, Walia i Północna Irlandia były jedynymi obszarami należącymi do Rady Europy, które dopuszczały przechowywanie przez nieokreślony okres czas informacji o osobach podejrzanych o popełnienie jakiegokolwiek przestępstwa.
Odnotowano również, iż ochrona gwarantowana przez Artykuł 8 Konwencji zostałaby w sposób niedopuszczalny osłabiona, jeśliby dopuścić do nieograniczonego wykorzystywania nowoczesnych środków technicznych w systemie karnym. Każdorazowo należy badać, czy korzyści jakie można osiągnąć dzięki zastosowaniu tych środków mogą usprawiedliwić naruszenie prawa do prywatności. Na każdym Państwie, które wiedzie w tej dziedzinie prym, spoczywa obowiązek utrzymania właściwej równowagi.
Trybunał był zaskoczony faktem, iż angielskie i walijskie przepisy zezwalające na gromadzenie danych milczą na temat jakichkolwiek ograniczeń. Dotyczy to zwłaszcza danych istotnych w niniejszej sprawie, które przechowywać można niezależnie od natury i ciężaru przestępstwa, o które osoba została oskarżona lub też jej wieku. Nie wskazano żadnego okresu, przez który mogą one być przechowywane, zaś osobie uniewinnionej pozostawiono jedynie nieliczne możliwości starania się o usunięcie danych z krajowego systemu lub zniszczenie próbek.
Trybunał zwrócił szczególną uwagę na ryzyko stygmatyzacji, gdyż osoby znajdujące się w sytuacji powodów, które nie zostały skazane za żadne przestępstwo, a więc, którym przysługuje domniemanie niewinności, potraktowano na równi za skazanymi. Oczywiście, prawdą jest, że przechowywanie czyichś danych nie równa się rzuceniu na niego podejrzenia. Niemniej, ich odczucia, iż nie są traktowani jak osoby niewinne potęgowało to, że ich dane gromadzone były na tych samych zasadach, co skazanych, podczas gdy informacje o osobach, które nigdy nie były podejrzane, natychmiastowo kasowano.
Nie umknęło uwadze Trybunału, iż gromadzenie danych o osobach, które nie zostały skazane może być szkodliwe zwłaszcza w przypadku nieletnich, takich jak pierwszy z powodów, zwłaszcza jeśli wziąć pod uwagę ich specyficzną sytuację, jak również potrzebę rozwoju i integracji społecznej. Jak zauważono, szczególną uwagę powinno poświęcić się ochronie nieletnich przed negatywnymi skutkami, jakie mieć może dalsze przechowywanie ich danych, pomimo wyroku uniewinniającego.
W podsumowaniu Trybunał uznał, że w przypadku niczym nie skrępowanych regulacji zezwalających na gromadzenie odcisków palców, próbek biologicznych i profili DNA o osobach podejrzanych, ale nie skazanych – jak miało to miejsce w omawianej sprawie – nie udało się zachować równowagi pomiędzy sprzecznymi interesami, zaś pozwane Państwo przekroczyło znacząco akceptowalny margines błędu. Przechowywanie danych rażąco naruszało prawo powodów do poszanowania życia prywatnego i nie można traktować tego, jako dopuszczalne w demokratycznym społeczeństwie. Trybunał jednogłośnie uznał, iż doszło do naruszenia Artykułu 8.
Artykuł 14 w powiązaniu z Artykułem 8
W związku z argumentacją prowadzącą do powyższych wniosków, Trybunał jednomyślnie uznał, iż bezzasadne byłoby rozpatrywanie sprawy w kontekście Artykułu 14.
Tłumaczenie: Wojciech Deptuła
TreĂĹÄĹ:
Glosa do wyroku Wielkiej Izby ETPCz z dnia 4 grudnia 2008 r. ...