Zachowanie skarżącego to jedna z istotniejszych okoliczności uwzględnianych przez ETPC w procesie badania naruszenia praw gwarantowanych w EKPC. Taki wniosek płynie z lektury orzeczenia ETPC z dnia 30 listopada 2010 r. wydanego w sprawie Jończyk przeciwko Polsce (skarga 19789/08).

Grzegorz Jończyk został zatrzymany w dniu 7 grudnia 2007 r. pod zarzutem stosowania przemocy i gróźb wobec członków rodziny. W dniu 8 grudnia 2007 r. Sąd Rejonowy w Żarach orzekł jego tymczasowe aresztowanie. W dniu 22 grudnia 2007 r. skarżący został umieszczony w szpitalu psychiatrycznym, gdzie rozpoznano u niego schizofrenię paranoidalną. Powyższe rozpoznanie skutkowało umorzeniem przez Sąd Rejonowy w Żarach w dniu 9 kwietnia 2008 r. toczącego się przeciwko niemu postępowania karnego. Sąd uznał, iż Grzegorz Jończyk dopuścił się wprawdzie zarzucanego mu czynu, jednakże z powodu niepoczytalności nie może on ponosić odpowiedzialności karnej. Jednocześnie, opierając się na opinii biegłych, Sąd zdecydował o zastosowaniu wobec skarżącego środka zabezpieczającego - umieszczeniu go w szpitalu psychiatrycznym. Sąd nie uwzględnił także wniosku Grzegorza Jończyka o zwolnienie go z aresztu podnosząc, iż istnieje uzasadnione podejrzenie, że może on dopuścić się kolejnego przestępstwa.
Z tych samych powodów, postanowieniem z dnia 23 kwietnia 2008 r., Sąd Rejonowy w Żarach przedłużył stosowane wobec skarżącego tymczasowe aresztowanie do dnia 22 września 2008 r. Sąd podkreślił, iż Grzegorz Jończyk winien być tymczasowo aresztowany do czasu umieszczenia w szpitalu psychiatrycznym.
W dniu 21 maja 2008 r. Sąd Rejonowy w Żarach został poinformowany, iż skarżący złożył zażalenie na postanowienie z dnia 9 kwietnia 2008 r., jednakże mylnie skierował je do Sądu Najwyższego, skąd zostało następnie przesłane do właściwego sądu. W dniu 2 lipca 2008 r. Sąd Okręgowy w Zielonej Górze oddalił zażalenie skarżącego i utrzymał w mocy postanowienie z dnia 9 kwietnia 2008 r. o umorzeniu postępowania i zastosowaniu środka zabezpieczającego w postaci umieszczenia skarżącego zamkniętym zakładzie leczniczym.
W dniu 7 lipca 2008 r. Sąd Rejonowy w Żarach orzekł o umieszczeniu skarżącego w szpitalu psychiatrycznym w Lubiążu. Jak ustalono, iż Grzegorz Jończyk mógł zostać do niego przyjęty w dniu 8 sierpnia 2008 r. Grzegorz Jończyk zaskarżył jednak postanowienie z dnia 7 lipca 2008 r. w zakresie wyboru szpitala psychiatrycznego, w którym miał być umieszczony. W dniu 29 sierpnia 2008 r. Sąd Okręgowy w Zielonej Górze utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie i w rezultacie skarżący został przyjęty do szpitala psychiatrycznego dopiero w dniu 15 września 2008 r.   
W skardze do ETPC Grzegorz Jończyk zarzucił, iż był umieszczony w areszcie śledczym pomimo, że stwierdzono, iż był chory psychicznie. Podkreślił, iż jego tymczasowe aresztowanie po umorzeniu toczącego się przeciwko niemu postępowania karnego było niezgodne z prawem i stanowiło naruszenie art. 5 ust. 1 EKCP. Nadto podniósł również, iż zbyt długo stosowano wobec niego tymczasowe aresztowanie, co doprowadziło do naruszenia art. 5 ust. 3 EKPC.
Odnosząc się do pierwszego z podniesionych przez skarżącego zarzutów ETPC wskazał, iż w przedmiotowej sprawie badanie zgodności z art. 5 ust. 1 e EKPC winno podlegać jedynie pozbawienie skarżącego wolności w okresie pomiędzy 2 lipca 2008 r. a 15 września 2008 r. Dalej ETPC uznał, że osadzenie Grzegorza Jończyka w tym okresie w areszcie śledczym było zgodne z prawem krajowym, albowiem art. 264 § 3 kk przewiduje możliwość utrzymania tymczasowego aresztowania – w przypadku umorzenia postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy – do czasu rozpoczęcia wykonywania środka zabezpieczającego. Jednakże ETPC zauważył jednocześnie, iż w procesie  badania zgodności pozbawienia wolności z art. 5 ust. 1 e EKPC nie wystarczy ograniczyć się do ustalenia, czy pozbawienie wolności było zgodne z prawem krajowym, ale trzeba także ustalić, czy nie godziło ono w cel w/w artykułu, którym jest ochrona jednostki przed arbitralnym pozbawieniem wolności. Odnosząc się do okoliczności przedmiotowej sprawy ETPC zauważył, iż orzeczenie o umieszczeniu Grzegorza Jończyka w szpitalu psychiatrycznym w Lubiążu zapadło w dniu 7 lipca 2008 r., w praktyce zaś mógł on zostać do niego przyjęty w dniu 8 sierpnia 2008 r.  Skarżący odwołał się jednak od w/w orzeczenia, co skutkowało wydłużeniem jego pobytu w areszcie śledczym. Ostatecznie został on umieszczony w szpitalu psychiatrycznym w dniu 15 września 2008 r. ETPC – przychylając się do stanowiska rządu, iż skarżący sam przyczynił się do przedłużenia okresu oczekiwania na umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym – orzekł, iż w tej sytuacji nie sposób uznać, ażeby opóźnienie w przyjęciu skarżącego do szpitala było nadmierne. W rezultacie ETPC orzekł, iż nie doszło do naruszenia art. 5 ust. 1 EKPC.
Odnosząc się do zarzutu długotrwałego stosowania tymczasowego aresztowania wobec skarżącego ETPC wskazał, iż dla potrzeb oceny (dokonywanej z punktu widzenia art. 5 ust. 3 EKPC), czy tymczasowe aresztowanie stosowane wobec Grzegorza Jończyka nie trwało zbyt długo, należy brać pod uwagę okres tymczasowego aresztowania skarżącego obejmujący siedem miesięcy, tj. od dnia 10 grudnia 2007 r. do 2 lipca 2008 r., a więc do dnia uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu wobec skarżącego postępowania karnego i zastosowaniu wobec niego środka zabezpieczającego.
Zdaniem ETPC podawane przez organy sądowe powody stosowania wobec Grzegorza Jończyka tymczasowego aresztowania były odpowiednie i wystarczające. Ponadto, ETPC podkreślił, że postanowienie o umorzeniu postępowania karnego zostało wydane przez sad pierwszej instancji w dniu 9 kwietnia 2008 r., zaś opóźnienie w rozpoznaniu zażalenia na w/w postępowanie wynikało z faktu, iż skarżący błędnie wysłał je do Sądu Najwyższego. W rezultacie ETPC uznał, iż zarzut naruszenia art. 5 ust. 3 EKPC jest oczywiście bezzasadny.
Tak więc w powyższym orzeczeniu ETPC w żaden sposób nie odszedł od, ustanowionego w wyrokach - Mocarska przeciwko Polsce (skarga nr 26917/05) oraz Pankiewicz przeciwko Polsce (skarga nr 34151/04) standardu, zgodnie z którym nierealne i zbyt surowe byłoby wprawdzie oczekiwanie od władz natychmiastowego zapewnienia osobom uznanym za niepoczytalne w chwili popełnienia czynu zabronionego miejsca w wybranym szpitalu psychiatrycznym, jednakże między wchodzącymi w przedmiotowej sytuacji w grę interesami musi być zachowana racjonalna równowaga, a przy równoważeniu tych interesów dużą wagę należy przywiązywać do faktu, czy skarżący miał zapewnione odpowiednie warunki leczenia (albowiem znaczące opóźnienie w przyjęciu skarżącego do szpitala psychiatrycznego, a tym samym późniejsze rozpoczęcie terapii, byłoby oczywiście dla niego szkodliwe). ETPC podkreślił jedynie, iż oceniając, czy władze publiczne odpowiednio szybko zapewniły umieszczenie osoby niepoczytalnej w szpitalu psychiatrycznym nie sposób abstrahować od zachowania samego zainteresowanego i od tego, czy on sam nie przyczynił się do powstania opóźnienia w tym zakresie
Podnieść należy, iż aczkolwiek w/w wyrok zapadł na gruncie rozważań o stosowaniu tymczasowego aresztowania wobec osób chorych psychicznie, to wnioski z niego płynące mają dużo bardziej uniwersalny charakter. Zachowanie skarżącego (i skutki, jakie ono pociąga) ma bowiem niewątpliwie dla ETPC istotne znaczenie przy rozstrzyganiu o naruszeniu nie tylko prawa do wolności osobistej, ale także innych praw gwarantowanych EKPC.

  Paweł Witan