W 2009 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu wydał wyrok w sprawie Opuz przeciwko Turcji, określany jako przełomowy w walce z przemocą wobec kobiet w rodzinie1) . Kilka miesięcy przed wydaniem wyroku dotyczącego pani Nahide Opuz, Trybunał zajął się sprawą Branko Tomasić i inni przeciwko Chorwacji, która również dotyczyła zabójstwa kobiety przez bliskiego jej sprawcę2) . W tym przypadku chodziło o byłego konkubenta zabitej. Mężczyzna groził konkubinie i dziecku pozbawieniem życia. Za stosowanie gróźb skazano go na karę pozbawienia wolności, a także zarządzono podjęcie wobec niego leczenia psychiatrycznego. Wkrótce po opuszczeniu zakładu karnego mężczyzna zabił konkubinę i dziecko, a następnie popełnił samobójstwo 3).

Dziewczyna, określana w wyroku Trybunału jako M.T., zaczęła spotykać się z M.M., przyszłym zabójcą, w 2004 r., a następnie zamieszkała z nim w domu swoich rodziców. 1 marca 2005 r. urodziło się ich dziecko, V.T. Niedługo potem zaczęły się problemy. Narastające konflikty z członkami rodziny oraz stosowanie przez M.M. gróźb wobec M.T. spowodowało, że  M.M. w lipcu 2005 r. wyprowadził się z domu Tomasić’ów.

Na początku 2006 r. wszczęto wobec M.M. postępowanie karne na podstawie zawiadomienia M.T. o stosowanych wobec niej groźbach, a także w związku z informacją pochodzącą od pracowników ośrodka pomocy społecznej. Wobec tych ostatnich M.M. deklarował, że ma materiał wybuchowy i wysadzi w powietrze swoją byłą konkubinę oraz dziecko. Sama dziewczyna zeznała, że od lipca 2005 r. M.M. przychodzi do jej domu i grozi, że zabije ją i dziecko, wysadzając je w powietrze, chyba, że M.T. zdecyduje się do niego wrócić. Te same groźby M.M. powtarzał przez telefon oraz w wielokrotnie wysyłanych sms-ach.

Podczas postępowania prowadzonego w tej sprawie biegły psychiatra stwierdził, że M.M. cierpi na zaburzenia osobowości, a jego zdolności do rozpoznania znaczenia i konsekwencji swojego  czynu były ograniczone. W konkluzji opinii psychiatrycznej stwierdzono, że istnieje duże prawdopodobieństwo, że M.M. ponownie popełni te same lub podobne przestępstwa i rekomendowano skierowanie M.M. na przymusowe leczenie psychiatryczne, niezależnie od innych ewentualnie zastosowanych środków lub orzeczonych kar. Sąd uznał M.M. winnym stosowania gróźb i skazał go na 5 miesięcy pozbawienia wolności oraz nakazał przymusowe leczenie psychiatryczne w okresie pobytu w zakładzie karnym.

3 lipca 2006 r. M.M. po odbyciu kary pozbawienia wolności został zwolniony z zakładu karnego. Niecałe półtora miesiąca później, 15 sierpnia 2006 r., zastrzelił swoją byłą dziewczynę, M.T., ich wspólne dziecko, a następnie popełnił samobójstwo.

W skardze do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka jej autorzy - państwa Branko i Durdę Tomasić, rodzice M.T. oraz jej rodzeństwo o imionach Marko, Tomislav i Ana podnieśli naruszenie art. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Wskazali, że państwo chorwackie uchybiło swojemu obowiązkowi podejmowania działań w celu zapobiegnięcia śmierci M.T. i jej dziecka. Ponadto władze nie przeprowadziły, zdaniem skarżących, rzetelnego postępowania wyjaśniającego w zakresie ewentualnej odpowiedzialności funkcjonariuszy za śmierć M.T i V.T.

Trybunał uznał w wyroku, że – biorąc pod uwagę skazanie M.M. za stosowanie gróźb oraz zalecenia  biegłego psychiatry – władze chorwackie miały świadomość, że groźby są poważne i powinno się podjąć wszelkie kroki, aby uchronić pokrzywdzone od spełnienia tych gróźb. Jednak pomimo to, że M.M. wielokrotnie groził, że posiada bombę, nie dokonano przeszukania jego lokalu i samochodu. Ponadto przymusowe leczenie psychiatryczne zarządzone przez sąd de facto nie  było podczas pobytu M.M. w zakładzie karnym przeprowadzone. Jak ustalono, leczenie psychiatryczne M.M. w zakładzie karnym. polegało na spotkaniach, w czasie których M.M. rozmawiał z dyrektorem i innymi pracownikami zakładu karnego oraz z więziennym lekarzem, przy czym żadna z tych osób nie była lekarzem psychiatrą. Jednocześnie Trybunał zauważył, że przepisy chorwackiego prawa karnego wykonawczego zawierają bardzo generalne regulacje dotyczące realizacji obowiązku przymusowego leczenia psychiatrycznego i pozostawiają dyrekcji zakładów karnych daleko idąca uznaniowość co do sposobu realizacji tego obowiązku. W związku z brakiem leczenia psychiatrycznego M.M. w zakładzie karnym zabrakło również oceny, w jakim stanie psychicznym jest on przed opuszczeniem zakładu. Zdaniem Trybunału w ten sposób Chorwacja nie podjęła stosownych działań, aby zmniejszyć ryzyko, że po wyjściu z więzienia M.M. spełni swoje groźby.

W związku z powyższym Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł, że Chorwacja naruszyła art. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, nie podejmując działań zapobiegających śmierci M.T. i V.T. oraz przyznał skarżącym 40.000 euro tytułem słusznego zadośćuczynienia oraz zwrot kosztów postępowania w kwocie 1.300 euro.

Sylwia Spurek, prawniczka, legislatorka, członkini Polskiego Towarzystwa Prawa Antydyskryminacyjnego, autorka jedynego w Polsce prawniczego Komentarza do ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.

1)  Szerzej na temat wyroku wydanego w sprawie Opuz przeciwko Turcji zob.  S. Spurek „Bez znieczulenia. Europejski Trybunał Praw Człowieka w sprawie przemocy w rodzinie”, Niebieska Linia 2009, nr 4, s. 21 i n. oraz tej autorki „Europejski Trybunał Praw Człowieka  w sprawie przemocy w rodzinie”, Palestra 2010, nr 7-8, s. 205 i n., a także A. Bodnar, B. Grabowska „Przemoc domowa w Strasburgu. Konsekwencje wyroku w sprawie Opuz przeciwko Turcji”, Prawo i Płeć, wydanie specjalne 2009/2010, s. 40 i n.  Zob. również komentarze do tego orzeczenia zamieszczone na niniejszym portalu, opracowane przez M. Drewicza oraz przez S. Spurek.
 2) Wyrok z dnia 15 stycznia 2009 r., skarga nr 46598/06, niepubl. Na temat wyroku zob. również M.A. Nowicki, „Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór orzeczeń 2009”, Warszawa 2010, s. 23 i n.
 3) I. C. Kamiński, „Prawo do życia i zakaz tortur oraz poniżającego i nieludzkiego traktowania w orzecznictwie ETPCz w 2009 r.”, „Europejski Przegląd Prawa”, nr 10/2010.